O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

O’zbekiston geografiyasi fani – Regional ko’lamdagi tabiiy geografik komplekslarning makonda tarqalishini va shakllanishini belgilovchi omillar. Tabiiy geografik komplekslar ierarxiyasi (taksonomik tizimi). Yer landshaft qobig’ining tarkib topish shakllari: kenglik tabiat zonalari va balandlik mintaqalari. Tabiatni o’rganishda tarixiy, genetik, evolyutsion va funktsional yondashuv. Kompleks tabiiy geografik rayonlashtirish – regional tabiiy geografiyaning metodologik asosi. O’zbekiston tabiiy geografiyasi o’quv kursining xo’jalikni rivojlantirishga, bu jarayonda vujudga keladigan muammolarni hal qilishga hamda atrof-muhitni va yirik hududiy ishlab chiqarish majmualarini sifat jihatdan o’zgartirishning ilmiy asoslarini yaratishga qaratilganligi. O’zbekiston tabiatini geografik o’rganish tarixi bosqichlari. Ayrim olimlar va yetakchi ilmiy maktablarning O’zbekiston tabiatini o’rganishga qo’shgan hissasi. O’zbekistonda geografiya fanida shakllangan asosiy ilmiy yo’nalish va maktablar. O’zbekistonning geografik o’rni, chegaralari, maydoni. Eng muhim landshaft-geografik xususiyatlari. O’zbekiston tabiatini shakllanishining asosiy qonuniyatlari, landshaftlarning paydo bo’lishi va rivojlanishi. Relyefining asosiy hususiyatlari. Yer po’stining hozirgi kundagi epeyrogenik harakatlari. Zilzilalar. O’zbekistonning seysmik rayonlari. Orografik tuzilishi. Relef rang-barang tabiiy sharoitni shakllantiruvchi omil. Morfostruktura va morfoskulptura relef shakllarining genezisi hamda geografiyasi. O’zbekiston relefini turlarga ajratish masalalari va hududini geomorfologik rayonlashtirish. O’zbekiston iqlimiga umumiy tavsif. Landshaftlarning shakllanishida muhim o’rin tutuvchi iqlim hosil qiluvchi omillar tahlili. Iqlim mintaqalarini va zonalarining shakllanishi. Havo haroratining o’rtacha yillik, yanvar va iyul oylaridagi taqsimlanishi. Termik resurslari va ularning qishloq xo’jaligidagi ahamiyati. Havo namligi, bug’lanish, yog’inlarning yillik taqsimlanishi. Namlik resurslari va ularning qishloq xo’jaligidagi ahamiyati. Qor qoplami. SHamollar va ularning turlari. O’zbekistonda atmosfera havosining tozaligini saqlash muammolari. Suv oqimining hosil bo’lishi va yillik taqsimlanishi. Daryolarning to’yinishi, suv sarfi va loyqaligi. Sel hosil bo’lishi, muzliklar, ko’llar, botqoqliklar va ularning geografik taqsimlanishi. Ichki suvlar rejimining o’zgartirilishi. Orol muammosi. Asosiy kanallar va suv omborlari, ularning ahamiyati. Suv boyliklaridan oqilona foydalanish. O’zbekiston hududining yer osti suvlari, ularning hosil bo’lishi va genetik turlari. Grunt (sizot) suvlari va ularning gidrokimyoviy xususiyatlari, zovur suvlari. O’zbekistonning yer osti suv resurslari va ulardan oqilona foydalanish muammolari. O’zbekiston tuproqlari, ularning xususiyatlari. Yer resurslari, ularning holati va ulardan oqilona foydalanish. O’simliklarining ekologik va geografik xususiyatlari. O’zbekistonning cho’l, adir, tog’, yaylov o’simliklari va ularning xo’jalikdagi ahamiyati, muhofazasi. O’zbekiston hayvonotining landshaft zonalari bo’ylab tarqalishi. O’zbekiston hayvonotini muhofaza qilish muammolari. O’zbekistondagi ayrim regional va mahalliy geoekologik muammolar va ularning yechimi. Noyob landshaftlar va tabiat yodgorliklari muhofazasi. Qo’riqxonalar, milliy bog’lar, buyurtmalar. O’zbekistonda landshaftlarning zonalligi va balandlik buyicha mintaqalanishi. O’zbekiston landshaftlarining tasnifi, asosiy tasnif birliklari. Landshaftlar shakllanishining antropogen omillari. Tabiatdan foydalanish usullari almashinishining landshaftlar mofostrukturasi o’zgarishiga ta’siri. O’zbekiston tabiiy sharoiti va resurslarini xo’jalik manfaatlari nuqtai nazaridan baholash: sug’orma dexqonchilik, bahorikor dexqonchilik, yaylov chorvachiligi hamda rekreatsiya nuqtai nazaridan baholash. Baholash usullari. O’zbekistonni tabiiy geografik rayonlashtirish. Mavjud tabiiy-geografik rayonlashtirish sxemalarining tahlili. O’zbekistonning o’quv maqsadiga moslashtirilgan tabiiy-geografik rayonlashtirish sxemasi. Ustyurtning tabiiy geografik o`rni va chegralari. Rel’efi. Geologik tuzilishi va tektonik tuzilishi. Foydali qazilmalari. Iqlim hususiyatlarini hosil qiluvchi omillar. Quyosh radiatsiyasi, haroratlarning va yoginlarning taqsimlanishi, bug’lanish miqdori. Ichki suvlari. Tabiiy resurslaridan oqilona foydalanish, Orol okrugining tabiiy geografik o`rni va chegralari. Rel’efi. Geologik tuzilishi va tektonik tuzilishi. Iqlim hususiyatlarini hosil qiluvchi omillar. Quyosh radiatsiyasi, haroratlarning va yoginlarning taqsimlanishi, bug’lanish miqdori. Suvlari. Tabiiy resurslaridan oqilona foydalanish. Tabiatini muhofaza qilish masalalari. Quyi-amudaryoning tabiiy geografik o`rni va chegralari. Rel’efi. Geologik tuzilishi va tektonik tuzilishi. Foydali qazilmalari. Iqlim hususiyatlarini hosil qiluvchi omillar. Quyosh radiatsiyasi, haroratlarning va yoginlarning taqsimlanishi, bug’lanish miqdori. Ichki suvlari. Tabiiy resurslaridan oqilona foydalanish. Tabiiy geografik o`rni va chegralari. Rel’efi. Geologik tuzilishi va tektonik tuzilishi. Foydali qazilmalari. Iqlim hususiyatlarini hosil qiluvchi omillar. Quyosh radiatsiyasi, haroratlarning va yoginlarning taqsimlanishi, bug’lanish miqdori. Ichki suvlari. Tabiiy resurslaridan oqilona foydalanish. Okrugning tabiiy geografik o`rni va chegralari. Rel’efi. Geologik tuzilishi va tektonik tuzilishi. Foydali qazilmalari. Iqlim hususiyatlarini hosil qiluvchi omillar. Quyosh radiatsiyasi, haroratlarning va yoginlarning taqsimlanishi, bug’lanish miqdori. Ichki suvlari. Tabiiy resurslaridan oqilona foydalanish. O`rta Zarafshonning tabiiy geografik o`rni va chegralari. Rel’efi. Geologik tuzilishi va tektonik tuzilishi. Foydali qazilmalari. Iqlim hususiyatlarini hosil qiluvchi omillar. Quyosh radiatsiyasi, haroratlarning va yoginlarning taqsimlanishi, bug’lanish miqdori. Ichki suvlari. Tabiiy resurslaridan oqilona foydalanish. Okrugning tabiiy geografik o`rni va chegralari. Rel’efi. Geologik tuzilishi va tektonik tuzilishi. Foydali qazilmalari. Iqlim hususiyatlarini hosil qiluvchi omillar. Quyosh radiatsiyasi, haroratlarning va yoginlarning taqsimlanishi, bug’lanish miqdori. Ichki suvlari. Tabiiy resurslaridan oqilona foydalanish. Surhandaryo tabiiy geografik o`rni va chegralari. Rel’efi. Geologik tuzilishi va tektonik tuzilishi. Foydali qazilmalari. Iqlim hususiyatlarini hosil qiluvchi omillar. Quyosh radiatsiyasi, haroratlarning va yoginlarning taqsimlanishi, bug’lanish miqdori. Ichki suvlari. Tabiiy resurslaridan oqilona foydalanish. Mirzacho`l tabiiy geografik o`rni va chegralari. Rel’efi. Geologik tuzilishi va tektonik tuzilishi. Foydali qazilmalari. Iqlim hususiyatlarini hosil qiluvchi omillar. Quyosh radiatsiyasi, haroratlarning va yoginlarning taqsimlanishi, bug’lanish miqdori. Ichki suvlari. Tabiiy resurslaridan oqilona foydalanish. Chirchiq-Ohangaron tabiiy geografik o`rni va chegralari. Rel’efi. Geologik tuzilishi va tektonik tuzilishi. Foydali qazilmalari. Iqlim hususiyatlarini hosil qiluvchi omillar. Quyosh radiatsiyasi, haroratlarning va yoginlarning taqsimlanishi, bug’lanish miqdori. Ichki suvlari. Tabiiy resurslaridan oqilona foydalanish. Fargona tabiiy geografik o`rni va chegralari. Rel’efi. Geologik tuzilishi va tektonik tuzilishi. Foydali qazilmalari. Iqlim hususiyatlarini hosil qiluvchi omillar. Quyosh radiatsiyasi, haroratlarning va yoginlarning taqsimlanishi, bug’lanish miqdori. Ichki suvlari. Tabiiy resurslaridan oqilona foydalanish. Yangi iqtisodiy munosabatlar sharoitida (bozor iqtisodiyoti) O’zbekistonni tabiiy geografik o’rganishdagi asosiy muammolar. Landshaft kadastri. Landshaftlarning antropogen va iqlimning global o’zgarishi ta’siri sharoitida barqarorligi. Landshaftlarning hilma-hilligini saqlash muammolari. O’zbekiston Respublikasining geografik va siyosiy geografik o’rni, maydoni va chegaralari. Uning mamlakatni tarixiy, siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi bilan bog’liqligi. O’zbekiston Respublikasining makrogeografik, mezogeografik va mikrogeografik tutgan o’rni va roli. Mamalakatning ma’muriy-hududiy tuzilmasi. O’zbekistonning yer yuzasi tuzilishi va mineral resurs salohiyati. Iqlimi va suvlari. Agroiqlim resurslari va ularning xo’jalik ahamiyati. Kanallar va suv omborlari, ulardan foydalanishning hozirgi ahvoli. Yer fondi va uning tarkibiy tuzilishi. O’zbekistonning hayvonot va o’simlik dunyosi, ularning xo’jalik ahamiyati. Aholi soni va uning tadrijiy o’zgarishlari. Mamlakat aholisining joylashuv xususiyatlari. Aholi sonining o’sishi va joylashuviga ta’sir qiluvchi omillar. Respublika aholisining tabiiy va mexanik xarakati, ularning mintaqaviy xususiyatlari. Aholining jins-yosh, milliy va ijtimoiy tarkibi. SHahar va qishloq aholisi. Urbanizatsiya va uning regional xususiyatlari. Mehnat resurslari va ulardan foydalanish. Mehnat bozori va uning hududiy jihatlari. Milliy iqtisodiyotning shakllanishi xususiyatlari. Uning tarkibiy tuzilishi va rivojlanishining asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari. Yalpi ichki mahsulot. Mamlakat xo’jaligining ixtisoslashuvi va uning mintaqaviy xususiyatlari. Asosiy ixtisoslashgan tarmoqlari. Iqtisodiy-ijtimoiy islohotlar va ularning geografik jihatlari. Milliy iqtisodiyotni modernizatsiya va diversifikatsiya qilishning ahamiyati. Erkin iqtisodiy zonalar. Sanoatning tarmoqlar tarkibi. Yoqilg’i-energetika majmuasi, uning iqtisodiyotda tutgan o’rni. Yoqilg’i sanoatining tarmoqlari. Ko’mir, neft va gaz sanoati. Yoqilg’i sanoati korxonalarining joylanishi xususiyatlari. O’zbekistonda ko’mir, neft, tabiiy gaz qazib olish. Elektr-energetika sanoati. Elektr stantsiyalar va ularning turlari, joylashuvi xususiyatlari. Gidroelektrstantsiyalar va issiqlik elektrstantsiyalar. Elektr energiya ishlab chiqarishning tadrijiy o’zgarishlari. O’zbekiston metallurgiya majmuasi va uning tuzilishi. Qora va rangdor metallurgiya sanoati. Ularning korxonalarini joylashuvi xususiyatlari, xomashyo bazasi, mahsulot ishlab chiqarish. Metallurgiya sanoati geografiyasi. O’zbekistonda kimyo sanoatining shakllanishi va rivojlanishi. Uning tarmoqlar tarkibi. Kimyo, neft kimyosi, mineral o’g’itlar, sintetik tola ishlab chiqarish, kimyo-farmatsevtika, lok-bo’yoq va boshqa tarmoqlar, ularning joylanishi. Kimyo sanoati mahsulotlari ishlab chiqarish va uning hududiy tuzilishi. Mashinasozlik va metalni qayta ishlash sanoatining mamlakat iqtisodiyotida tutgan o’rni. Uning tarkibiy tuzilishi. Transport, traktor va qishloq xo’jaligi, to’qimachilik, stanoksozlik, asbobsozlik, elektrotexnika mashinasozligi. Mustaqillik davrida mashinasozlikning rivojlanishi. Avtomobilsozlik va uning geografiyasi. Mashinasozlik majmuasida mahsulot ishlab chiqarishning tarmoqlar va hududiy xususiyatlari. O’zbekistonda qurilish materiallari sanoatining rivojlanishi. Uning yirik korxonalarini joylanishi. Qurilish materiallari ishlab chiqarishning tadrijiy va hududiy tarkibi. O’rmon, yog’ochni qayta ishlash va tsellyuloza-qog’oz sanoati rivojlanishining imkoniyatlari. O’zbekistonda yengil va oziq-ovqat sanoati shakllanishi va rivojlanishining omillari. Tarmoqlar tarkibi. Yengil sanoatning to’qimachilik, tikuvchilik, trikotaj, poyafzal, oziq-ovqat sanoatining go’sht, sut, un-yorma, yog’-moy, shakar, non mahsulotlari, qandolatchilik, makaron, meva-konserva tarmoqlarining rivojlanishi. Yengil va oziq-ovqat sanoati mahsulotlari ishlab chiqarishning mintaqaviy xususiyatlari. Qishloq xo’jaligining milliy iqtisodiyotda tutgan o’rni va roli. O’zbekiston qishloq xo’jaligiga umumiy tavsif. Qishloq xo’jaligi tarmoqlari haqida tushuncha. Dehqonchilik. Chorvachilik va uning ixtisoslashuvi. Respublika agrosanoat majmuasi. Mustaqillik yillarida agrar islohotlar. Qishloq xo’jaligida mulkchilikning yangi shakllarini vujudga kelishi. Fermer xo’jaliklarining rivojlanishi. O’zbekiston yer-suv resurslaridan foydalanish. Yangi yerlarning o’zlashtirilishi. Irrigatsiya va melioratsiya. Dehqonchilikning qishloq xo’jaligi va mamlakat iqtisodiyotida tutgan o’rni. Tarmoqlar tarkibi va rivojlanishi xususiyatlari. Texnika ekinlari (paxta, tamaki, kanof), g’allachilik, bog’dorchilik-uzumchilik, sabzavot-polizchilik, kartoshkachilik, moyli ekinlar va yem-hashak ekinlari yetishtirish. Qishloq xo’jaligi ekin maydonlari va mahsulot yetishtirishning mintaqaviy xususiyatlari. Dehqonchilik rayonlari. Chorvachilikning respublika xo’jaligidagi ahamiyati. Chorvachilik tarmoqlarining joylashuviga ta’sir etuvchi omillar. Chorvachilikni tarmoqlar tarkibi. Qoramolchilik, qo’ychilik va echkichilik, qorako’lchilik, parrandachilik, cho’chqachilik, baliqchilik, pillachilik va boshqa tarmoqlar. Chorvachilik rayonlari Sut-go’sht, go’sht-sut va jun chorvachiligi. Chorva hayvonlari bosh soni va chorvachilik mahsulotlari yetishtirishning viloyatlar bo’yicha taqsimlanishi. Ijtimoiy soxalarning tuzilishi va rivojlanish xususiyatlari. O’zbekiston ta’lim tizimi. Sog’liqni saqlash tizimi va uning rivojlanishi. Aholiga xizmat ko’rsatish. Maishiy, madaniy va boshqa xizmatlar. Rekreatsiya resurslari va rekreatsiya geografiyasi. O’zbekistonda turizmning rivojlanishi, turizm geografiyasi. O’zbekistonda milliy transport tizimining tarixiy tarkib topishi va rivojlanishi. Transportning iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyati. Transportda yuk va yo’lovchi tashish geografiyasi. O’zbekistonning savdo-iqtisodiy aloqalarida transportning roli. Respublikaning transport majmuasi. Transportning turlari. Temir yo’l, avtomobil, quvur, havo, daryo transporti. Mustaqillik yillarida mamlakat transportining rivojlanishi, O’zbekistonning xalqaro savdo tizimlariga chiqish imkoniyatlari. Iqtisodiy rayonlashtirishning nazariy va amaliy ahamiyati, uning respublika xo’jaligini rivojlantirish rejalari bilan bog’liqligi. Iqtisodiy rayon hosil qiluvchi omillar. Rayonning tabiiy-resurs salohiyati. Aholisi va mehnat resurslari. Iqtisodiy rayon va viloyatlar xo’jaligining tarmoqlar tarkibi, ixtisoslashuvi. Rayon iqtisodiyotining hududiy tarkibi va hududiy ishlab chiqarish majmualari. Mintaqalar xo’jaligining ichki tafovutlari va shaharlari. Transport infratuzilmasi va tashqi iqtisodiy aloqalari. Maxsus industrial zonalar. Geoekologik muammolar va rayon xo’jaligi rivojlanishining istiqbol yo’nalishlari. TIRning mamlakat iqtisodiyotidagi o’rni va roli; tabiiy va sotsial iqtisodiy omillarining o’ziga xosligi; fan va madaniyat saloxiyati; yerdan foydalanish borasidagi o’ziga xosliklar; aholisi va mehnat resurslarining mintaqaga xos xususiyatlari; shaharlari va ichki migratsiyaning o’ziga xosligi; o’zaro yaqin xududiy sotsial iqtisodiy tizimlar va ularning aglomeratsiyalar, sanoat uzellari, sanoat rayonlari bilan o’zaro aloqadorligi; mintaqa sotsial iqtisodiy tizimlarining tabiiy tarixiy xududiy tizimlari bilan o’zaro aloqadorligi va munosabatlari; mintaqaning iqtisodiy va xududiy tarkibi; sanoat tarmoqlarining joylashuvi; mintaqaning iqtisodiy va ijtimoiy infratuzilmasi va uning mintaqa iqtisodiyoti xududiy tarkibini takomillashtirishdagi o’rni; xudud qishloq ho’jaligi va uni rivojlanish xususiyatlari va joylashuvi; mintaqa trans’orti, trans’ort tuguni va aloqa sohasining rivojlanish xususiyatlari; shaharlari va tashqi iqtisodiy aloqalari; mintaqani iqtisodiy rivojlantirishning asosiy muammolari. FIRning mamlakat iqtisodiyotidagi o’rni va roli; mintaqa geografik o’rnini o’ziga xosligi; tabiiy sharoiti va resurslari; aholisi va mehnat resurslarining mintaqaga xos xususiyatlari; sanoat tugunlari, sanoat rayonlari bilan o’zaro aloqadorligi; mintaqa sotsial iqtisosdiy tizimlarining tabiiy tarixiy xududiy tizimlari bilan o’zaro aloqadorligi va munosabatlari; mintaqaning iqtisodiy va xududiy tarkibi; sanoat tarmoqlarining joylashuvi; mashinasozlik, yengil sanoat tarmoqlarini mintaqa sanoatida tutgan o’rni; mintaqaning iqtisodiy va ijtimoiy infratuzilmasi va uning mintaqa iqtisodiyoti xududiy tarkibini takomillashtirishdagi o’rni; xudud qishloq ho’jaligi va uni rivojlanish xususiyatlari va joylashuvi; mintaqa trans’orti va aloqa sohasining rivojlanish xususiyatlari; shaharlari va tashqi iqtisodiy aloqalari; mintaqani iqtisodiy rivojlantirishning asosiy muammolari. MIRning mamlakat iqtisodiyotidagi o’rni va roli; tabiiy va sotsial iqtsiodiy omillarining o’ziga xosligi; yerdan foydalanish borasidagi o’ziga xosliklar, mintaqa irrigatsiya tizimi va undan foydalanish, yerlarning meliorativ xolati va uning dehqonchilikni rivojlantirishga tahsiri; aholisi va mehnat resurslarining mintaqaga xos xususiyatlari; shaharlari; mintaqaning iqtisodiy va xududiy tarkibi; sanoat tarmoqlarining joylashuvi; mintaqaning iqtisodiy va ijtimoiy infratuzilmasi va uning mintaqa iqtisodiyoti xududiy tarkibini takomillashtirishdagi o’rni; xudud qishloq ho’jaligi va uni rivojlanish xususiyatlari, joylashuvi; mintaqa trans’orti va aloqa sohasining rivojlanish xususiyatlari; tashqi iqtisodiy aloqalari; mintaqani iqtisodiy rivojlantirishning asosiy muammolari. Iqtisodiy rayonlarning rivojlanish muammolarining mushtarakligi hamda umumiyligi. Iqtisodiy rayonlar xo’jaligining ixtisoslashgan tarmoqlari, aholi ijtimoiy hayotini yaxshilashninig muhimligi, ishlab chiqarish va sotsial infrastrukturani talab darajasida tashkil etishning ilmiy asoslari va amaliy tadbirlari. Mintaqaviy siyosat va uni hayotga tadbiq qilish yo’llari.