O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik–pedagogika instituti «kimyoviy texnologiya»

Kimyoviy muvozanat. Muvozanat konstantasi. To’g’ri va teskari reaksiyalar tezliklari bir xil bo’lib qol-

ganda (V

to’g’ri

= V
teskari

) kimyoviy muvozanat qaror topadi. Kimyoviy muvozanat holatida vaqt birligi ichida qancha
mahsulot parchalansa, shuncha miqdor yangisi hosil bo’ladi. Kimyoviy muvozanatni dinamik (harakatchan) muvozanat 
deb yuritiladi.
Kimyoviy muvozanatning miqdoriy o’lchov birligi sifatida muvozanat konstantasini olish mumkin. 

Quyidagi misol orqali barcha qaytar reaksiyalarning muvozanat konstantasini ifodalash usulini ko’rib chikamiz:

aA + bB  pC + qD 
Massalar ta’siri qonuniga muvofiq reaksiya tezligi:

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan ma’ruzalar matnlari. 
41
to’g’ri reaksiya uchun V

to’g’ri
= k

1
[A]

a
[B]

b
teskari reaksiya uchun V

teskari
= k

2
[C]

p
[D]

q
V
1

= V
2

bo’lgani uchun, yuqoridagi ifodalarning o’ng tomoni ham bir-biriga teng bo’ladi: 

k
1

[A]
a

[B]

b
= k

2
[C]

p
[D]

q

bundan:
   

   

q

p

b

а

D

C

B

А

k

k

2

1
kelib chiqadi. 

Reaksiyalarning tezlik konstantalari o’zgarmas son bo’lganligi uchun K bilan belgilab olamiz va K — mu-


vozanat konstantasi deb yuritiladi:

   
   

q

p

b

а

мув

D

C

B

А

К


Geterogen reaksiyalarning muvozanat tenglamasiga faqat gaz yoki suyuq fazadagi moddalar konsentratsiyalari 

kiradi.
Muvozanat konstantasining qiymati reaksiyaga kirishuvchi moddalar tabiati va haroratga bog’liq. Katalizatorlar 

to’g’ri va teskari reaksiyalar tezligini bir xilda oshirganligi uchun muvozanat konstantasi ta’sir etmaydi. Muvozanat

konstantasi qanchalik katta bo’lsa, reaksiyaning unumi shunchalik ko’p bo’ladi. Shu sababli reaksiyalarning muvozanat 
konstantasini bilish kimyo va kimyoviy texnologiya uchun muhim ahamiyatga ega.