O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

71 
9.2. Mehnat resurslaridan foydalanish ko’rsatkichlari 
Mehnat resurslardan foydalanishning darajasi va iqtisodiy samaradorligini aniqlash 
katta nazariy va amaliy ahamiyatga ega.
Qishloq xo’jaligida resurslaridan foydalanishning darajasi quyidagi ko’rsatkichlar 
bilan aniqlanadi:
1). Har bir ishchi xodimning bir yilda ishlagan kunlari. Odatda, qishloq xo’jaligida 
erkaklar bir yilda 280 kun, ayollar 240 kun ishlasa normal hisoblanadi. 
2). Yil davomida ishlashi lozim bo’lgan kundan foydalanish koeffitsienti. Bu haqiqatda 
ishlagan kunlarni me’yor bo’yicha ishlashi lozim bo’lgan yillik ish kunlari miqdoriga 
bo’lish orqali aniqlanadi. Xo’jalikning mehnat resurslari holatini o’rganish uchun mehnat 
resurslari balansi tuziladi. Balans ma’lumotlari xo’jalikning iqtisodiy rivojlantirilishida 
ishlatiladi.
3). Mehnat resurslaridan foydalanishning iqtisodiy samaradorligi yil davomida bir 
ishchi xodim hisobiga ishlab chiqarilgan yalpi mahsulot miqdori bilan aniqlanadi. Bu 
ko’rsatkichni sarflangan kishi soatlariga nisbatan aniqlash mehnatning samaradorligini 
to’g’riroq aniqlash imkonini beradi. 
4) Mehnat resurslarning qo’nimsizlik koeffitsienti
МРс
МРаб
Кт

Bunda: Kt – mehnat resurslarning qo’nimsizlik qoeffitsienti; 
MRab – o’rganilayotgan davrda o’z arizasiga binoan yoki mehnat qoidalarini 
buzganligi uchun majburiy bo’shatilganlar soni; 
MRs – mehnat resurslarining o’rtacha yillik soni. 
5) Kadrlarni muqimlik (stabillik) koeffitsienti
100
)
1
(
х
МРсх
МРя
МРсб
МРаб
Км



Bunda: Km - kadrlarni muqimlik (stabillik) koeffitsienti
MRab - o’rganilayotgan davrda o’z arizasiga binoan yoki mehnat qoidalarini 
buzganligi uchun majburiy bo’shatilganlar soni; 
MRsb va MRsx – bazis va hisobot yillarda (davrda) korxonada ishlayotganlarning 
o’rtacha yillik soni. 
6) Mehnatni mavsumiylik koeffitsienti
МХўр
МХмакс
МРмк

Bunda: MRmk – mehnatning mavsumiylik koeffitsienti; 
MX maks – oylik mehnatning maksimal sarfi; 
MX o’ – mehnatning oylik o’rtacha sarfi. 
7) Ishsizlik darajasi 
100
)
(
х
ИК
ИФс
Ис
Ид

Bunda: Id – ishsizlik darajasi,% 
Is – ishsizlar soni, kishi 
IFs (IK) – iqtisodiy faol aholi yoki ishchi kuchlari soni, kishi 
8) Mehnat resurslari bilan ta’minlanganlik darajasi 
га
Ер
МР
,
MP
т

Bunda: MRt – 100 gani mehnat resurslari bilan ta’minlanganligi; 

---

72 
MR – Ishchi xodimlar soni, kishi; 
Yer – yer maydoni (jami, ekin, sug’oriladigan yer maydonlari), ga. 
9) Mehnat resurslari bilan ta’minlanganlik koeffitsienti 
МРр
Мрм
МРтк

Bunda: MRtk - Mehnat resurslari bilan ta’minlanganlik koeffitsienti 
MRm – mavjud mehnat resurslari soni, kishi; 
MRr – rejalashtirilgan ishlab chiqarishni amalga oshirish uchun talab qilinadigan 
mehnat resurslari, soni. 
Mehnat resurslaridan foydalanish darajasini ko’rsatkichlar tizimi orqali aniqlanib, 
ularni har biri mehnat resurslaridan foydalanishning ayrim tomonlarini ifoda etadi. Ularni 
birgalikda aniqlash va tahlil qilish to’g’ri xulasalar chiqarish va foydali takliflar ishlab 
chiqishga xizmat qiladi.