O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti sirtqi bo’limi

2.2. Foydali hasharotlar
Kichkina qora qo'ng'iz, uzunligi 6-8 mm, qizil elitra bilan, 7 ta qora dumaloq dog'lar aniq ko'rinadi, buning natijasida hasharot o'z nomini oldi. Qo'ng'izlar yaxshi uchishadi, hayratlanarli aniqlik bilan ular ochko'zlik bilan iste'mol qiladigan shira koloniyalarini topadilar. Darhol barglar yoki novdalar ustida urg'ochilar sariq yaltiroq tuxum qo'yishadi. Ulardan kichik qora olti oyoqli lichinkalar paydo bo'lib, ular darhol kattalar kabi shira eyishni boshlaydilar. Sigirlar o'rnashgan joyda shira butunlay yo'q qilinadi. Bunday rasmni ko'pincha bog'larda, berry dalalarida va mevali pitomniklarda kuzatish mumkin. Qo'ng'izlar binolarning yoriqlarida, tushgan barglar ostida, novdalar o'tlarida va boshqa joylarda qishlaydi. Erta bahorda, qishlashdan keyin ular boshpanalarini tark etib, daraxtlarga sudralib, zararkunandalarni eyishni boshlaydilar. Qulay yillarda ladybuglar (ular ham ladybuglar deb ataladi) tez ko'payadi va nafaqat shira, balki boshqa mayda zararkunandalarni ham eyishadi. Oziq-ovqat va suv izlab, ular suv havzalari yaqinida, dengiz qirg'oqlarida, toshlarda to'planib, yo'llar bo'ylab sudralib yuradilar, bu erda ularning ko'p qismi o'tkinchilarning oyoqlari ostida o'ladi. Bunday paytlarda sigirlarni o‘limdan qutqarib, qalin to‘rdan yasalgan maxsus qutilarga yig‘ib, bahorda shiradan zararlangan o‘simliklar ustiga qo‘yib yuborish uchun muzlatgichlarda yoki yerto‘lalarda sovuq joylarda saqlash kerak.





Shifokor qora qo’ng’iz (rasm)
Ninachi (Bosh yuzasining ko'p qismini egallagan yirik murakkab ko'zlari, kuchli kemiruvchi og'iz qismlari va zich tomirlar tarmog'iga ega ikki juft shaffof uzun tor qanotli yirtqich hasharot. Ninachining qanotlari har doim tanaga perpendikulyar bo'ladi. Ular juda tez uchib, pashshada ko'plab mayda hasharotlarni, ayniqsa, odamlarga katta foyda keltiradigan chivin, midge, kuya va boshqa zararkunandalarni ushlaydi.Hasharotlar ekinlarni, yog'och binolarni va o'simlik materiallaridan yasalgan boshqa narsalarni yeyish orqali insoniyatga katta iqtisodiy zarar etkazadi. Bu hasharotlar kapalaklarning ko'p turlarini o'z ichiga oladi: olma va olxo'ri kuya, olma va paxta kuya, tungi ko'rshapalaklar oilasi vakillari (ekinlarni, paxta, makkajo'xori, kungaboqar, lavlagi va boshqalarni yo'q qiladi), qarag'ay kuya va Sibir ipak qurti (zararkunandalar). ignabargli o'rmonlar). Poʻstloq qoʻngʻizlar, oʻrmonchilar va burgʻuchilar oʻrmonlarga katta zarar yetkazadi. Barg qo'ng'izlari, o'tlar, karyopslar va may qo'ng'izlari o'simliklarning yashil qismlariga zarar etkazadi. May qo'ng'izi 4-5 yil davom etadigan lichinka bosqichida ayniqsa xavflidir. Lichinkalar o't o'simliklari va daraxtlarning ildizlari bilan oziqlanadi. Chigirtkalarning halokatli reydlari insoniyat tsivilizatsiyasining boshida dahshatli falokat bo'lib, ko'plab zamonaviy davlatlar iqtisodiyotiga ta'sir ko'rsatdi. Termitlar juda katta zarar etkazadilar, ular ichak simbionlari faunasi tufayli tolani mukammal o'zlashtiradilar va katta miqdordagi yog'ochni yo'q qiladilar.


Ninachi (rasm)