O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o. Suyunov, D. Norboyeva, A. Shonazarov, O‘. Zubaydullayev
Xarakter. Psixologiyada xarakter muammosi
Yüklə 0,9 Mb.
|
|
2 Xarakter. Psixologiyada xarakter muammosi.
Xarakter yunoncha so’z bo’lib «zarb qilish», «belgi qo’yish» degan ma’noni bildiradi. Haqiqatdan ham xarakter kishining jamiyatda yashab egallaydigan alohida belgilaridir. Shaxsning individualligi temperament singari 113
jarayonida tarkib topadigan va namoyon bo’ladigan individual xususiyatlari bo’lib, individ uchun u tipik xulq-atvor xislatlari bo’lib hisoblanadi. Kishining shaxsi u nima qilayotgani bilan emas, balki uni qanday bajarayotgani bilan xarakterlanadi. Xarakter kishi shaxsining yo’nalishini belgilaydigan ijtimoiy munosabatlarga bog’liq bo’ladi. Masalan, kishining jamiyatdagi yuqori mavqyei, amali unda takaburlik, kekkayganlik, riyokorlik, ta’magirlik, munofiqlik kabi salbiy xislatlarni shakllanishiga olib kelishi mumkin. Aksincha, oddiy mehnatkash kishida jamiyatdagi mavqyeiga qarab fidokorlik, maqsadga intilganlik, jasurlik, kamtarlik, mehnatsevarlik kabi ijobiy xislatlarning shakllanishiga olib keladi. Xarakterning tuzilishi. Inson shaxsining xarakteri hamisha ko’pqirralidir. Unda alohida xususiyatlar yoki tomonlar ajratilib ko’rsatilishi mumkin, lekin ular bir-birlaridan ajratilgan, alohida xolda bo’lmaydi, balki ma’lum darajada xarakterning barqaror tuzilishini tashkil etgan holda o’zaro bog’liq bo’ladi. Xarakterning strukturasi uning ayrim xususiyatlari o’rtasidagi qonuniy bog’liqlikda namoyon bo’ladi. Agar kishi qurqoq bulsa, u tashabbuskorlik, qat’iylik va mustaqillik, fidokorlik va oliyhimmatlilik fazilatlariga ega bulmaydi, deb aytish uchun asoslar bor. Shu bilan birga xarakteri bo’yicha qurqoq kishidan itoatkorlik va xushomadgo’ylikni, kuchli kishiga nisbatan konformlilikni, qizg’onchilikni, sotqinlikni, ishonchsizlik va ehtiyotkorlikni ko’tish mumkin. Xarakterning xususiyatlari orasida ayrimlari asosiy, yetakchi bo’lib, uning namoyon bo’lishining butun kompleksini rivojlantirishning umumiy yo’nalishini belgilab beradi. Ular bilan bir qatorda ikkinchi darajali xususiyatlar ham borki, ayrim hollarda ular asosiy deb belgilanishi, boshqalarida esa ular bilan uyg’unlashmasligi ham mumkin. Xarakter subyektning birgalikdagi faoliyatga qay tarzda faol jalb qilinishiga qarab hatti-harakatlarda va ishlarda namoyon bo’lar ekan, ham faoliyat mazmuniga, ham qiyinchilikning muvaffaqqiyatli yoki muvaffaqqiyatsiz bartaraf etilishiga, ham asosiy hayotiy maqsadlarga erishishda uzoq va yaqin istiqbollarga bog’liq bo’lib qoladi. Shunday qilib xarakterning tarkib topishida kishining tevarak-atrofidagi muhitga va o’z-o’ziga, boshqa kishiga qanday munosabatda bo’lishi muhim hisoblanadi. Shu bilan birga bu munosabatlar xarakterning eng muhim xususiyatlarini tasniflash uchun asos bo’ladi. Yuqoridagilardan kelib chiqib xarakterning to’rtta sistemasini farqlash mumkin: 1. Jamoaga va ayrim odamlarga bo’lgan munosabatlarni ifodalovchi xarakter xususiyatlari: yaxshilik, mehribonlik, talabchanlik, takaburlik va boshqalar. 2. Mehnatga bo’lgan munosabatni ifodalovchi xarakter xislatlari: mehnatsevarlik, vijdonlilik, unga mas’uliyat bilan qarash, boshlagan ishni oxiriga yetkazish, yalqovlik, mas’uliyatsizlik kabilar. 114
ozodalik yoki ifloslik, narsalarni ayab ishlatish yoki ayamaslik, ularga nisbatan extiyotkorlik yoki aksincha kabilar. 4. Odamning o’z-o’ziga bo’lgan munosabatlarini ifodalovchi xarakter xislatlari: izzat-nafslilik, o’z sha’nini extiyot qilish, kamtarlik, o’ziga ortiqcha baho bermaslik yoki shuhratparastlik, mag’rurlik, dimogdorlik, o’zini kata olish kabilar. Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|