O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o. Suyunov, D. Norboyeva, A. Shonazarov, O‘. Zubaydullayev

Liderlik va superliderlik. Amerikalik tadqiqotchi Linda Djuell o’zining
«Industrialno-organizatsionnaya psixologiya» (2001 yil) kitobida ijtimoiy
psixologik xodisalardan muhimi bo’lmish liderlik masalasiga o’zining o’ziga
xos yondashuvini bayon etgan. U bu muammoni aynan bizning sharoitimizdagi
talqini, ya’ni mardlik va jasorat ko’rsatish uchun ochiq maydonlar yo’q bo’lgan
sharoitda liderlik xislatlarining namoyon bo’lish xususiyatlarini ochishga
urinadi. Uning fikricha, zamonaviy ishlab chiqarishning samaradorligi eng
avvalo xodimlar rolini oshirib, liderlarnikini aksincha, pastlashtirish, yoki
aniqrog’i, kamaytirish hisobiga ro’y beradi. Shundagina rahbarlikda ortiqcha
bo’g’inlarni kamaytirish mumkin. Liderning, ya’ni amerikaliklar rahbarni lider
fenomeni doirasida tasavvur qilishadi, vazifasi – guruhning samarali faoliyat
ko’rsatish yo’llarini belgilab berishdir.

Bu kitobda ijtimoiy psixologik nuqtai nazardan ahamiyatli bo’lgan

tushunchadan biri bu – «superlider» tushunchasidir. Superlider kim va qachon
oddiy lider superga aylanadi? Amerikalik tadqiqotchilar Mants va Simslarning
fikricha, eng yaxshi lider – bu «superliderdir». Bu shunday shaxski, u o’z
xodimlarining aksariyatini liderlarga, birinchi navbatda o’zlari uchun liderlarga
aylantira oladi. Bundagi asosiy g’oya shundan iboratki, agar odam eng avvalo 
o’zi uchun lider bo’la olsa, o’zidagi bu malaka yoki mahoratni boshqalarga
etkaza olsagina, bu odam uchun shunday vaqt-saot etib keladiki, jamoa o’zi
mustaqil ishlaydigan, bevosita tepasida turib boshqarib turadigan insonga
muhtoj bo’lmagan mexanizmga aylanadi. Bu – superliderlikdir.
Oddiy rahbar yoki liderning superliderga aylanishi bir necha bosqichlarda
kechadi (pr. ):
I – o’zi uchun lider bo’lish, ya’ni shaxsiy maqsad va maslaklar, o’zini o’zi
kuzatish, o’zini o’zi rag’batlantirish , hayoliy repititsiyalar va kognitiv tahlillar
orqali o’zining mustaqil inson, shaxs ekanligini, o’zida boshqalarga o’rnak
bo’luvchi sifatlar borligini anglash;
II – yuqorida qayd etilgan sifatlarning afzalliklarini o’zgalarga namoyish etib,
uning afzalliklariga ishontira olish;
III – xodimlariga o’zlarida tashabbus va o’ziga ishonchni namoyon etish uchun
sharoit yaratish;
IV – mustaqil qobilyat egalari bo’lgan xodimlarni rag’batlantirish, kerak
bo’lganda, faqat konstruktiv tanbehlar berish;
V – o’z-o’zini boshqarishga asoslangan ijtimoiy faoliyatni tashkil etish va
ishlarga xadeb aralashaverishdan o’zini tiyish.

Demak, samarali boshqaruv – aslida ijtimoiy ta’sirni amalga oshirishning

eng namoyishkorona ko’rinishidir. Shu ma’noda, liderlik – avval shaxsning
o’ziga, so’ngra o’zgalarga bera oladigan ta’sirida ko’rinadigan fazilatlar
majmuidir, deb ta’riflanadi.