O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o. Suyunov, D. Norboyeva, A. Shonazarov, O‘. Zubaydullayev

Mexnat jarayonlarini modellash metodi 
Ayrim mexnat jaraenlaridan goyat murakkabligi va yukori darajada
jinsliligi ularni kurib, utilgan metodlar va texnik vositalar bilan zarur aniklikda
urganish imkonini bermaydi. Bunday jarayonlar modellashtiriladi ya’ni
soddalashtiriladi.Urganilayotgan
mexnat
jarayoni
yigindisidan
ishning
muvaffakiyatini belgilaydigan eng muxim jarayon ajratiladi,modellashtiriladi
ba’zan esa sun’iy sharoit vujudga keltiriladi va ana shu modellashtirilgan
sharoitda murakkab mexnat jarayoni urganiladi. Odatda buning uchun agregatlar
yoki texnologik kurilmaning soddalashtirilgan maketidan iborat treajyordan
foydalaniladi.
Tarjimai xol metodi 
Ishlab chikarish ixtirochilar, mashxur ustalarning sifatlari shakllanishi
urganilganda kuprok kullaniladi. Bunda kishining xaetiy yuli ogzaki surash,
xujjatlar va boshka ma’lumotlar orkali urganilaetgan kasbiy faoliyati va maxsus
bilim olish malaka va kunikmani tarkib toptirish maxorat, professional
kobiliyat xamda turli sifatlar orttirish ta’siri nukta nazaridan urganadi. Birok
tarjimai xolni xamda u bilan boglik bulgan savollarni urganishda tarjimai
xolning adabiy ishlanmasidan emas,balki bevosita asosiy manbadan
foydalaniladi.
Mexnat
psixologiyasi
uchun
fakat
ishlab
chikarish
ilgorlariningina emas, balki mazkur kasb talablariga javob berolmagan, boshka
ishga utib ketgan, uz orzusiga kechikib erishgan shaxslar tarjimaixolining taxlili
xam kizikarlidir. Bu ayniksa kasbga yunaltirish, kasb buyicha konsultatsiya
berish va kasb talabiga binoan saralash problemalarini xal kilish uchun xam
muxim. Anketa metodi- anketalar yuborilish yoki tarkatish yuli bilan ommaviy
surashdan iborat. Bu metod uziga xos kichkacha sirtki suxbatdir. Anketa
erdamida olingan materiallar saezligi, ba’zan esa ayrim javoblardan
ishonchsizligi bilan yutkazadi, ammo ommaviyligi bilan yutadi. Anketa
metodining muvaffakiyati kup jixatdan savollarning kanchalik puxtaligiga
boglik. Misol: Anketadagi yunaltiruvchi savollar kupincha javob xarakterini
oldindan belgilab, ularni ishonchsiz kilib kuyadi. Savollar anik va tushunarli
bulishi lozim.
Psixologik xulosalarni anketa savollarga berilgan javoblar asosida
kuragan kishining uzi chikarishi lozim. Misol: xunar texnika bilimi yurti

---

94
ukdan."Sizning kurib tasavvur kilish tezligingiz yaxshimi" deb surmokning

balki "Siz kino eksperitiziyadagi surovni ukishga uringansizmi?" deb surab
aniklash lozim. Albatta, bunda suralaetgan kishining savodliligiga amin bulishi
kerak. Anketalarning " xa "yoki "yuk ekadi", "farksiz", "ekmaydi" kabi javob
anketada belgilangan shartli belgilar bilan ifodalanadi, bu esa javoblarni
statistik ishlar erdamida ularning xulosalar chikarishni osonlashtiradi.
Xronometrik metodi - bu ish u yoki bu sutka (ish kunidan xronometraj) ni
ulchashdan iborat. Urganilaetgan mexnat faoliyatiga kiritilgan turli xil
sensomotor va sensonutk reaktsiyalaridan yashirin davrni ulchash xam
mumkin bulgan, buning uchun kayd etishning xronotsiplografiya, kimograflar,
atsiplograflar xamda tegishli axborot kursatgichlaridan foydalanadi.Mexnat
psixologiyasi maksadlari uchun texnik pormalash amalietining olinaetgan
xronometrajdan foydalanish mumkin. Mexnat jaraenidagi fiziologik faoliyatlarni
kayd etish bevosita kuzatish mumkin bulmagan xodisalar, xususan
emmotsional xolatlarni kilish imkonini beradi.