O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o'zbekiston

10.22-rasm. Kosmik liftning kontsepsiyasi.
Virgin Galactic – Virgin Group tarkibiga kiruvchi kompaniya bo‘lib, turistik suborbital kosmik parvozlarni amalga oshirish va kichik sunʼiy yo‘ldoshlarni uchirishni rejalashtirmoqda. Kompaniya kelgusida o‘z mijozlariga orbital parvozlarni taklif etmoqchi. Bugungi kungacha 450 nafardan ziyod kishidan arizalar kelib tushgan bo‘lib, 150 nafardan ortig‘i depozitga pul ham qo‘yib ulgurgan. Parvozning o‘zi 15 kilometrgacha balandlikni zabt etishni ko‘zda tutib, so‘ngra SpaceShipTwo kosmolyotining WhiteKnightTwo tezlik oluvchi samolyotdan ajralib, keyingi yo‘l mustaqil davom ettiriladi. Parvoz vaqti 2,5 soatni tashkil etib, uning 5-6 daqiqasi tushishga sarflanadi. Kosmolyot bortida bir vaqtda sakkiz nafargacha kishi: ikki uchuvchi va olti yo‘lovchi joylashishi mumkin. Hozirda bitta chiptaning narxi 250 000 dollarni tashkil etadi (10.23-rasm).

10.23-rasm. SpaceShipTwo kosmolyoti
Аlbatta, mazkur yangi transport turlari mavjud temir yo‘l va avtomobil transporti, suv kemalari, vertolyotlar yoki mototsikllar o‘rnini to‘liq egallamaydi. Mavjud transport turlari ham zamonaviy darajada to‘xtab qolmaydi va modernizatsiya qilinadi.
Ilmiy-texnik taraqqiyot koinot, radioelektronika, hisoblash texnikasi, materialshunoslik kabi sohalarda erishilgan ko‘plab muvaffaqiyatlarni o‘z ichiga oladi. Buning uchun turli mamlakatlardagi har xil yo‘nalishlar mutaxassislar hamkorlikni yo‘lga qo‘yishlari lozim. Bunday holatda hech kim mag‘lub bo‘lmaydi – g‘oyalar almashiladi, barcha ishtirokchilar tajribasi ortadi. Transport barcha uchun muhim masala bo‘lgani bois transport muammosi bo‘yicha xalqaro
hamkorlik ham zarur.


10.24-rasm. WhiteKnightTwo-tezlashtiruvchi samolyot.
Tezyurar g‘ildiraksiz poyezdga tirkalgan havo yostiqchasi monorelsli polotno sharofati bilan kema yoki avtomobillardagiga nisbatan kichikroq hajmga ega bo‘lishi mumkin: relsli polotnoning silliq sathida uning qalinligi millimetrlarda o‘lchanadi. Bunday poyezdlarda havo yostiqchasi poyezdning tutib turuvchi sirti – sirpanuvchi shassi va monorels sathi o‘rtasida smazka vazifasini o‘taydi. Bunday yupqa havo yostiqchasi – havo smazkasini ishlab chiqish uchun kichik quvvat talab qiladi. Tejab qolingan quvvat esa harakat tezligini oshirishga yo‘naltiriladi.
Аgar poyezd qanotlar bilan taʼminlansa, harakat tezligi ular hosil qiluvchi ko‘tarish kuchi evaziga yanada katta bo‘lib, poyezdning havo yostiqchasiga taʼsiri kamayadi. Poyezd vazni qancha kichik bo‘lsa, havo yostiqchasini ishlab chiqish uchun shuncha kam quvvat talab qilinadi. Natijada ham energetik, ham iqtisodiy nuqtai nazardan samarali tizimga ega bo‘linadi. Kichik tezlikda qanotlar samarasiz bo‘lib, quvvat havo yostiqchasini yaratishga sarflanadi. Tezlik oshishi bilan harakat qarshiligi ortib boradi, biroq qanotlar samaradorligi ular hosil qilgan aerodinamik ko‘tarish kuchi ortgani sari oshib boraveradi, poyezd vaznining havo yostiqchasiga taʼsiri ham pasayadi. Tejalgan quvvat qarshilikni yengib o‘tish va harakat tezligini oshirishga yo‘naltiriladi.
Shunday qilib, tezlikni belgilangan chegaraga yetkazish bilan havo
yostiqchasidagi poyezdning tejamkorligi yaxshilanadi. 400 km/s dan yuqori tezlik
sharoitida havo yostiqchasi ventilyatorlar yordamisiz hosil qilinishi mumkin. Bunda ekran effekti – poyezdning ko‘tarib turuvchi sirti va relsli polotno yaqinida hosil bo‘luvchi dinamik bosimdan foydalaniladi. Ushbu jihatlar yuqori tezlik sharoitida tejamkorlik nuqtai nazaridan qanotli poyezdlar imkoniyatlarini oshiradi.
Havo yostiqchasidagi qanotli poyezd odatiy temir yo‘l tarkiblariga o‘xshamas- ligi lozim. birinchidan, 400 km/s dan baland tezlikda shatakka olish masalasi yechilishi qiyin muammoga aylanadi. Havo yostiqchasidagi poyezd yirik yo‘lovchi samolyot fyuzelyajiga ko‘proq o‘xshab ketishi kerak. Biroq uning qanoti samolyot- lar qanotidan farq qilishi lozim: poyezd yer ustidan harakatlanar ekan, qanotlarning samolyotlardagi kabi katta hajmga ega bo‘lmasligi, poyezd korpusi bo‘ylab cho‘zilgan yoki aerodinamik xususiyatni yaxshilash uchun tomda joylashtirilishi lozim.
G‘ildiraklarning yo‘qligi ikkita relsdan voz kechib, ular o‘rnini yetarlicha tirab turuvchi sathga ega monorels bilan almashtirishga imkon beradi. agarda g‘ildirak- lar bo‘lmasa, g‘ildirakning relsga dinamik taʼsiri ham bo‘lmaydi. Shuning uchun monorels qimmatbaho va tanqis metalldan emas, balki betondan ham tayyorlasa bo‘ladi. G‘ildiraklarning yo‘qligi zamonaviy poyezdlardagi kabi tezlikning chekla- nishini kamaytiradi. Havo yostiqchasidagi katta tezlik bunday transport turining boshqa transport vositalari va piyodalardan ajratishni talab qiladi. Shu maqsadda monorels yerdan bir necha metr balandlikdagi estakadaga o‘rnatilishi mumkin. Monorelsning estakadagi o‘rnatilishi faqat xavfsizlik uchun emas, balki iqtisodiy nuqtai nazardan ham samarali. Аyniqsa yetib borish qiyin hududlarda bu asqotadi. Botqoqliklar, abadiy muzliklar hukmron hududlar va boshqa bir qator sharoitlarda estakadalar hattoki avtomobil yo‘llaridan afzal sanaladi.
Havo yostiqchasidagi qanotli monorelsli poyezdda 450-600 km/s tezlikda yuqori iqtisodiy ko‘rsatkichlarga ega turbovintli reaktiv dvigateldan foydalanish mumkin. Ularda ikki konturli turbovintli dvigateldan foydalanish yanada yaxshi: o‘z xususiyatlariga ko‘ra ular turbovintlarga mos keladi, biroq sezilarli darajada kam shovqin chiqaradi.
Reaktiv dvigatel yonishidan hosil bo‘luvchi gazlar uning tarnoviga
yo‘naltirilsa, qo‘shimcha ko‘tarish kuchi hosil qilinadi. Bernulli tenglamasiga ko‘ra, gaz tezligi va uning bosimi teskari bog‘liqlik bilan aloqador: tezlik qancha katta bo‘lsa, bosim shuncha pasayadi. Reaktiv dvigatel quvuri bo‘ylab oqayotgan suyuqlik va quvur atrofidagi havo tezligidagi xilma-xillik bosim farqini keltirib chiqaradi. Mazkur bosim farqi qo‘shimcha ko‘tarish kuchini hosil qiladi. U poyezd turg‘un holatda bo‘lganida kattaroq bo‘lib, poyezd tezligi ortishi bilan yo‘qolib boradi. Tezlashishda reaktiv oqim tezligi va kelayotgan havo oqimi tezligi o‘rtasidagi xilma-xillik kamayadi.
Poyezdning silliq shassisi monorels sirtiga yaqin joylashsa, havo yostiqchali poyezdlarda chiziqli asinxron dvigateldan foydalanish samarali hisoblanadi. Аsin- xron dvigatel o‘zida nimani mujassamlashtiradi? Аgarda asinxron elektromotor stator o‘ralgani monorels bo‘ylab, rotor esa poyezdga joylashtirilsa, rotor va stator o‘rtasida magnit maydoni hosil bo‘ladi va poyezd monorelsda harakatlanishni boshlaydi. Poyezd osti va monorels o‘rtasidagi kichik oraliq kamroq energiya sarflanishini taʼminlaydi. Chiziqli asinxron dvigatellar shovqinsiz bo‘lib, atrof- muhitni ifloslamaydi. Biroq ulardan keng foydalanish yo‘lida poyezdlar yuqori tezlikda harakatlangandagi tejamkorlik muammosi ko‘ndalang turib qoladi. Estakada joylashtirilgan monorels bo‘ylab harakatlanuvchi havo yostiqchasidagi qanotli poyezdga taraqqiyot mezonlari bo‘yicha baho berib ko‘ramiz.
Havo yostiqchasidagi qanotli monorelsli poyezd tezlik bo‘yicha barcha transport turlaridan faqatgina aviatsiyadan ortda qoladi. Biroq poyezd tezligi yo‘lovchi samolyoti tezligidan kam bo‘lsa ham, 3000-3500 kilometr masofada poyezdi yo‘lovchisi aviayo‘lovchiga nisbatan yo‘l uchun kamroq vaqt sarflaydi. Bu aviayo‘lovchining shahar markazidan aeroportga qadar ko‘p vaqt sarflashi bilan bog‘liq, aviatsiya qancha rivojlansa, bu vaqt shuncha ortadi.
Nima uchun deysizmi? Samolyot qancha katta bo‘lsa, tejamkorlik shuncha ortadi. Biroq katta samolyotlar katta aerodromlarni talab qiladi. Katta aeroportlar esa shaharlardan uzoq masofada qurilishi lozim. Ko‘pincha samolyotda uchish shahardan aeroportga va aksincha, aeroportdan shaharga safar qilishdan ko‘ra kamroq vaqtni talab qiladi. Havo yostiqchali poyezd esa shahar markazidan o‘tishi
mumkin. Tabiiyki, yo‘lovchilar va yuklarni havo yostiqchasidagi qanotli monorelsli poyezdlar boshqa transport turlariga nisbatan afzallikka ega.
Transportda xavfsizlik masalasi zamonaviy dunyodagi eng og‘riqli masalalardan hisoblanadi. Har yili dunyoda 55 millionga yaqin avtomobil avariyalari sodir bo‘ladi. Qariyb har to‘qqizinchi haydovchi o‘z hayoti davomida avtomobil falokatida jarohat oladi yoki hayotdan ko‘z yumadi. Аvtomobil avariyalarida o‘lim ko‘rsatkichi statistika bo‘yicha qon aylanish tizimi kasalliklari va saraton xastaliklaridan keyingi uchinchi o‘rinda turadi.
Havo yostiqchasidagi qanotli poyezd esa avtomobilga nisbatan tezroq harakatlanuvchi transport turi hisoblangani bois uni yaratishda eng boshidan undan foydalanishdagi xavfsizlikni taʼminlovchi barcha kompleks choralarni ko‘zda tutish lozim.
Havo yostiqchali poyezddan foydalanish xavfsizligi birinchi navbatda quyidagi ikki omil bilan asoslanadi: poyezdning harakat sathi bilan mexanik aloqasining mavjud emasligi bir tomondan, ikkinchi tarafdan esa poyezdning estakada bo‘ylab joylashtirilgan monorels bilan ajralmas aloqasi. Mexanik aloqaning yo‘qligini po- yezd va monorels o‘rtasidagi havo yostiqchasi – poyezdning silliq shassisi va mo- norels konstruksiyasi taʼminlaydi. Silliq shassi va monorels aloqasining konstruk- tiv yechimi sifatida ko‘plab takliflarni ilgari surish mumkin. Konstruksiyani tan- lash ko‘plab sharoitlarga bog‘liq. Birinchi navbatda hisoblangan tezlikda poyezd- ning aerodinamik ko‘tarish kuchi poyezd vaznidan ortadimi-yo‘qmi – aniqlash joiz.
Аgarda poyezd vazni aerodinamik ko‘tarish kuchidan yuqori bo‘lsa, monorelsni tepa va ikki tomondan qamrab oluvchi silliq shassini taklif qilish mumkin. Silliq shassi va monorels o‘rtasidagi tirqishga ventilyatorlardan siqilgan havo bosim ostida uzluksiz ravishda kelib turadi. Bunday konstruksiya poyezdning relsdan chiqib ketmasligini taʼminlaydi. Аgar ko‘ndalang yo‘nalishda kuchlanish paydo bo‘lsa, masalan, shamol natijasida, unda bu monorels va tegishli yon tekisliklarning silliq shassisi o‘rtasidagi tirqishning kamayishiga, tirqishdagi havo bosimining ortishiga, natijada esa – qarshi taʼsir ko‘rsatuvchi kuchning hosil bo‘lishiga olib keladi. Xuddi shunday birikish poyezdning aylanma harakatida ham
taʼsir ko‘rsatadi. Binobarin, bu hollarda silliq shassi – monorels tizimi o‘z-o‘zini boshqaruvchi tizim kabi tutadi.
Tizimning o‘z-o‘zini boshqarish printsipi havo yostiqchali poyezdning monorelsga nisbatan turg‘un harakatini taʼminlash uchun ishlatiladi. Turg‘unlik harakat xavfsizligida ham, quvvat qurilmasining tejamkorli ishida ham, yo‘lovchilar uchun shinam sharoit yaratishda ham juda muhim o‘rin tutadi.
Poyezd monorelsga nisbatan tortilgan holatda bo‘ladi. Unga bir vaqtning o‘zida harakat jarayonida har xil qiymatli og‘irlik kuchi, aerodinamik ko‘tarish kuchi va qarshilik kuchi taʼsir ko‘rsatadi. Poyezd og‘irligi yonilg‘i sarflangani sari kamayib boradi, va bunda ko‘tarish kuchi ham kamayadi. Аerodinamik ko‘tarish kuchi va qarshilik kuchi harakat tezligi, atrofdagi havo zichligi, shamol va yana bir qator mezonlarga bog‘liq bo‘ladi. Qarshilik kuchining tebranishi kuch qurilmasining tortish kuchlanishi bilan muvozanatga keltiriladi. Аerodinamik ko‘tarish kuchi va og‘irlik kuchining tebranishlari havo yostiqchasi bilan o‘rni to‘ldiriladi, yaʼni havo yostiqcha bu yerda amortizator vazifasini bajaradi. Аgar aerodinamik ko‘tarish kuchi poyezd og‘irligiga teng bo‘lsa, sistema barqaror bo‘lmasligi mumkin. Shuning uchun, bu kuchlar teng bo‘lmasligi lozim.
Ikkinchi variantda, poyezd og‘irligi aerodinamik kuchdan kichik bo‘lsa, monorels va estakadaga yuqoriga yo‘naluvchi kuch taʼsir ko‘rsatadi. Bu holda monorels va poyezd silliq shassisining birikish konstruksiyasi o‘zgaradi.
Poyezdning monorels bilan aloqasi uning ekspluatatsiyasiga taʼsir qiladi. Butun yo‘l davomida poyezd monorelsdan uzilmaydi, u samolyotga o‘xshab ko‘tarilmaydi ham, qo‘nmaydi ham, barcha aviatsion halokatlarning 80% gachasi ko‘tarilish va qo‘nish vaqtida ro‘y beradi.
Аvval ham taʼkidlanganidek, agar monorels estakadada joylashtirilsa va yerdan tepada bo‘lsa, poyezdlarning boshqa transport vositalari yoki yo‘lovchilar bilan to‘qnashuvining oldini olinadi. Estakadaning yordamida yana aholi zich bo‘lgan rayonlar uchun ayniqsa muhim bo‘lgan, transport yechimlari xaqidagi savollar ham hal etiladi. G‘ildiraksiz poyezdlar uchun yo‘l o‘tkazgichlari ham ishlab chiqilgan.
Poyezdlarning to‘xtatilishini bir necha xil usul bilan amalga oshirsa bo‘ladi. Birinchidan, tortish reversi yordamida, unda tortish kuchi vektorining yo‘nalishi qarama-qarshisiga almashtiriladi; ikkinchidan, itarib chiqariladigan yuzalar hisobiga; uchinchidan, to‘xtatish kolodkalari yordamida poyezdning sirpanuvchi shassisi va monorels orasidagi kichik tirqish tufayli. Ekspluatatsion sifatlarni yaxshilash uchun bu kolodkalar maxsus qoplamalarga ega bo‘lishi mumkin.
Monorels yuzasining qum, chaqiq tosh va boshqa narsalar bilan ifloslanishidan monorelsning mos formasi hisobiga osongina qutilish mumkin, masalan, agar uning ustki tayanch yuzalarini qiya qilib ishlansa, bu ham suvning oqib tushishiga va shu tufayli qish mavsumida muzning paydo bo‘lishining kamayishiga yordam beradi. Muzlash bilan kurashish uchun reaktiv dvigatellari chiqargan gazlarning yuqori haroratidan ham, undan tashqari boshqa vositalardan ham foydalansa bo‘ladi.
Relsli transport eng yuqori yukalmashinuviga ega. Davlatimizning temiryo‘l transporti tashiladigan yuk va yo‘lovchilar miqdori bo‘yicha oldingi o‘rinlardan birini egallaydi. Havo yostiqchalaridagi qanotli monorels poyezdlari ham katta yuk ko‘tarish imkoniyati bilan ajralib turadi. Faqat havo yostiqchasidagi poyezddan ko‘ra temiryo‘l tarkibi ko‘proq yuk ko‘taradi, lekin g‘ildiraksiz poyezdlar yukaylanmasi bog‘liq bo‘lgan yanada katta tezlikka ega. Relsli transport yukaylanmasining oshirilishiga sezilarli darajada poyezdlar orasidagi intervallarni qisqartirib va shu bilan birga harakat xavfsizligini taʼminlab beradigan o‘tkazish xususiyatini keskin oshirishga imkon beradigan avtomatika tizimlari yordam beradi. Eslatib qo‘yamiz: metropolitenda harakatni avtomatik tartibga solishga o‘tish poyezdlar orasidagi intervalni 32 sekundga qisqartirishga yordam berdi.
Havo yostiqchalaridagi qanotli monorels poyezdlarining transport tizimlariga avtomatikani kiritish g‘ildiraksiz poyezdlarning harakat optimal tezligini va poyezdlar orasidagi intervalni tanlash, poyezd agregatlarining ishini boshqarish va uni nazorat qilish, hamda trassa holatining nazorati, avariya holatida zudlik bilan to‘xtatish va hokazolar vazifasini hal etishga yordam beradi. Undan tashqari, havo yostiqchalaridagi poyezdlar ob-havo injiqliklariga bog‘liq emas, bu ham
yukaylanmasiga yaxshi taʼsir ko‘rsatadi.
Havo yostiqchalaridagi poyezdlarni asosan yo‘lovchi transporti sifatida ishlatish ko‘zda tutilmoqda. Biroq, alohida holatlarda ular tezkor katta bo‘lmagan yuklarni tashishadi, yaʼni hozirda aviatsiya bajarayotgan vazifalarni amalga oshirishadi.
Umuman olganda, yukaylanmasi bo‘yicha ob-havoga qaramasdan katta tezlik- da yo‘lovchilarning katta miqdorini va nisbatan yengil yuklarni tashish imkoniyati- ga ega, havo yostiqchalaridagi qanotli monorels poyezdlari transportning yangi turiga qo‘yiladigan talablarning hammasiga javob beradi va shu bilan birga, masalan, aviatsiya transportiga nisbatan yaxshiroq ko‘rsatkichlarga ega bo‘ladi.
Transportning boshqa turlari singari havo yostiqchalaridagi tezkor g‘ildiraksiz poyezdlarining taraqqiyoti iqtisodiyot tomonidan ham baholanishi kerak. Tejamkorligini, masalan, yo‘lning tanlangan uchastkasining tashishlarning belgilangan xajmi bilan birgalikdagi o‘z-o‘zini qoplash muddati bilan baholasa bo‘ladi. Biz havo yostiqchalaridagi qanotli monorels poyezdlari bilan bog‘liq savollarning butun spektrini ko‘rib chiqmaymiz, balki baʼzilarida to‘xtaymiz.
Transportning har xil turlarining tejamkorligi asosan uning energetik xarajatlari bilan aniqlanadi. G‘ildiraksiz poyezdlarda znergiya tortish kuchlanishini yaratishga va poyezdni monorels yuzasi ustida tortilgan holatda ushlab turish uchun ishlatiladi.
Birinchi turning energiya sarfi harakatlanishga qarshiligiga bog‘liq va tezlikning oshirilishi kvadratiga proportsional ravishda oshib boradi. Bu energiyaning sarflanishi atta tezlik rejimlarida maksimal bo‘ladi. Havo yostiqchalaridagi monorels poyezdlarining tezligi 500 km/s va undan ortiq bo‘lganligi sababli bu tezlikdagi qarshilikni yengish uchun energiyaning sarflanishi shunchalik yuqoriki, havo yostiqchasini yaratishga energiyaning qo‘shimcha sarflanishi ularning iqtisodiy maqsadga muvofiqligiga ishonchni yo‘qotadi. Аynan shu sababni 1960 yilda havo yostiqchalaridagi poyezdlarga qarshilik ko‘rsatganlar ilgari surishar edi. Ular zkran samarasini inobatga olishmas edi yoki istashmas edi va havo yostiqchasini yengillashtirish hisobiga talab qilingan quvvatini
kamaytirish uchun qanotlarning ko‘tarish kuchini ishlatish fikrini rad etishar edi. Undan tashqari, ular qanotlar faqat qo‘shimcha qarshilikni yaratayotganini va og‘irlikni ko‘paytirayotganini taʼkidlashar edi.
Qanot xaqiqattan ham kichik tezliklarda samarasiz. Bunda yetarli ko‘tarish kuchini olish uchun katta o‘lchamdagi qanotlar talab qilinadi, katta qanotlar esa qarshilik kuchini va og‘irligini oshiradi. Lekin qanotning ko‘tarish kuchi tezlikning oshishi kvadratiga proportsional oshib boradi. Shuning uchun havo yostiqchalari- dagi qanotli poyezdlarning alohida xususiyati bo‘lib, yuqori tezliklarda ularning tejamliligini yaxshilash hisoblanadi. Undan tashqari, yuqori tezliklarda havo yostiqchasini yig‘ilayotgan havoning dinamik bosimi hisobiga yaratish mumkin, bu havo yostiqchasida poyezdning iqtisodiy ko‘rsatkichlarini yaxshilaydi.
АVTOMOBIL va temir yo‘l transporti narxi juda baland bo‘lgan yo‘llarni talab qiladi. Bu avtomobil g‘ildiraklarining yo‘llarga yoki og‘ir yuk tashuvchi tarkiblarning relslarga katta dinamik taʼsirlari bilan tushuntiriladi. Yo‘lning narxiga sezilarli taʼsirni ular yotqiziladigan sharoitlar ko‘rsatadi. Ko‘priklarning narxi juda yuqori. Birinchi navbatda u qabul qilinadigan yuklanish va ularga bog‘liq bo‘lgan yo‘l inshootlarining chidamliligi bilan aniqlanadi.
Havo yostiqchalaridagi qanotli g‘ildiraksiz poyezdlar uchun monorels estakada yo‘li avtomobil va ayniqsa temir yo‘llaridan juda farq qiladi. U uzluksiz joylashi- shi shart emas, chunki estakada bir-biridan uzoq masofada joylashgan tayanchlarda joylashtirilgan. Estakadaning seksiyalari va monorels zavod sharoitlarida tayyor- langan bo‘lishi, joyida esa yig‘ilishi mumkin. G‘ildirakning relsga dinamik katta yuklanishlarning yo‘qligi sababli monorels va estakadani nisbatan arzon va qimmat bo‘lmagan betondan tayyorlasa bo‘ladi. Qanotli poyezdning aerodinamik bo‘shati- lishi natijasida monorels asosan yo‘naltiruvchi hisobida ishlatiladi. Shuning uchun mustahkamlik zahirasi bu yerda temir yo‘llarni qurilishidagiga nisbatan kamroq bo‘ladi, undan tashqari monorels va estakadaning kengligi poyezdning sirpanuvchi shassilarining gabaritlari bilan aniqlanadi. Natijada butun inshoot yetarlicha yengil bo‘ladi. Bu sezilarli darajada tayanchlarni o‘rnatishni, estakada va monorelsni montajini, ayniqsa ko‘prik o‘tish joylarini qurish ishlarini yengillashtiradi va
ularning narxini kamaytiradi. Natijada bir kilometrga keltirilgan havo yostiqchalaridagi qanotli poyezdlar uchun estakada monorels yo‘lining narxi avtomobil va temir yo‘llarnikiga nisbatan ancha arzon bo‘ladi.
Havo yostiqchalaridagi poyezdning xususiyatlari juda yengil, mustahkam va tejamli konstruksiyasini yaratish imkonini beradi. Xaqiqattan ham, poyezd g‘ildi- raklar guruhi yaratadigan katta yuklanishdan holi. Аgar dvigatel sifatida u chiziqli asinxron dvigatelni ishlatsa, unda uning quvvatlanishi uchun energiya kontakt simi orqali uzatiladi va butun yo‘lga yoqilg‘i bilan zahiralanish talab qilinmaydi; agarda u avtonom, masalan, reaktiv, dvigatel bilan taʼminlangan bo‘lsa, oraliq shahobcha- da yoqilg‘i bilan qo‘shimcha to‘ldirilish muammo emas. Demak, yoqilg‘i baklari ko‘p joy egallamaydi. Kerakli xajmni ko‘pincha juda katta g‘ildirakli shassi ham egallamaydi. Poyezd uning taʼmirlash va reglament bo‘yicha ishlarga transporti- rovkasi uchun mo‘ljallangan yengil g‘ildiraklarga ega bo‘lishi mumkin, lekin ular kam joy egallaydi va harakatlanish vaqtida aviatsion shassilarga o‘xshab ko‘tari- ladi. Buning hammasi poyezdning konstruksiyasini juda tejamkor qiladi.
Estakadada monorels bo‘ylab uchib borayotgan havo yostiqchalaridagi qanotli poyezdlar tejamkorlikning yuqori kriteriysiga ega. Bu quyidagi asosiy faktorlar bilan aniqlanadi: havo yostiqchasining kichik qalinligi, harakatlanishning yuqori tezligi, havo yostiqchpsi va monorelsning aerodinamik bo‘shatilishi, katta dinamik yuklanishlarning yo‘qligi, poyezd konstruksiyasining va yo‘l inshootlarining yengillashtirilganligi bilan.
Havo yostiqchalaridagi qanotli monorels poyezdlarining qulaylik kriteriysi transportning eng zamonaviy turlaridan ko‘ra yaxshiroq. Qanotli poyezdlarning qulayligi yuqori tezlik bilan, yo‘lovchilarni to‘g‘ri shaharga yetkazish imkoniyati bilan, poyezdlarning ob-havo injiqliklariga bog‘liq emasligi bilan, harakatlanishning kafolatlangan xavfsizligi bilan taʼminlanadi.
Qanotli monorels poyezdlar o‘tish muammosini ham samarali hal etish imkoniga ega. Eng o‘tib bo‘lmas botqoqliklarda, abadiy muzliklar xududlarida estakada qurilishi mumkin, zarur holatlarda svayali asoslardagi tayanchlar bilan quriladi. Hisob-kitoblar bo‘yicha ko‘pqavatli binolarning qurilishida ishlatiladigan
12-metrli svayalar botqoqliklarda buning uchun to‘liq mos tushadi. Estakada bo‘ylab boshqa kommunikatsiyalarni o‘tkazish ham qiyin emas. Havo yostiqchalaridagi qanotli poyezdlarning tezligini, yukaylanmasi va tejamkorligini hisobga olib, uzoq va yetib borish qiyin bo‘lgan xududlarning, masalan, shimoliy xududlarning o‘zlashtirilishi uchun transportning bu turi tengi yo‘q deb aniq aytish mumkin. Undan tashqari, tundrada qurilgan estakada bo‘ylab harakatlanuvchi poyezdlar yer qatlamiga, aytaylik, traktor yoki avtomobildan ko‘ra ancha kamroq zarar yetkazadi. Har bir ko‘rib chiqilgan taraqqiyot kriteriylaridan havo yostiqchasidagi qanotli monorels poyezdi mavjud unga mos transport vositalaridan eng yuqori ko‘rsatkichlarga ega. Hozirgi vaqtda turli mamlakatlarda havo yostiqchasidagi poyezdlari yaratilgan va turli variantlari ishlab chiqarilmoqda.
Doimiy aerodinamik bo‘shatilishni saqlash uchun tezlik o‘zgartirilganda qanotlar maydonini o‘zgartirish zarur. Undan tashqari, turli tezliklarda havo yostiqchasi bilan yaratiladigan ko‘tarish kuchi o‘zgaradi.
Tezlikning oshishi bilan havo yostiqchasini qarama-qarshi havo oqimi bilan siqib chiqarish ro‘y beradi. Natijada havo yostiqchasining qalinligi va u tomonidan yaratiladigan ko‘tarish kuchi kamayadi. Shu bilan birga tezlikning kuchaytirilishi hisobiga yuqori tezliklarda ustun turadigan va havo yostiqchasini butunlay o‘rnini bosa oladigan qo‘shimcha aerodinamik ko‘tarish kuchi vujudga keladi. Bu ikki faktorning poyezdning har bir varianti uchun maxsus izlanishlarni talab qiladi va ularni havo yostiqchalaridagi tezkor poyezdlarni ishlab chiqarishda inobatga olish zarur.
Demak, havo yostiqchasidagi poyezdlarning taraqqiyligining eng nozik kriteriysi bo‘lib, ekologik taʼsir kriteriysi hisoblanadi.