О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyоt instituti

4. Randalash, o’yish va protyajkalashda kesish kuchi va quvvat 
Randalashda kesish kuchi. Kesish jarayonida keskichga ta„sir etuvchi Р ni bir – biriga tik 
bo‟lgan uchta tashkil etuvchi Р
Z
, Р
у
, va Р
х
kuchga ajratish mumkin (61-rasm). 
Р
Z 
kuch kesish yuzasi bo‟ylab yo‟nalgan bo‟lib, zagatovkani siljitish va keskichni egishga 
intiladi. 
Р
у
kuch kesish o‟qi bo‟yla bo‟ynalgan, zagatovkani stanokning stoliga siqadi va keskichni 
zagatovkadan itaradi. 
Р
х 
kuch surish yo‟nalishida ta„sir etadi va zagatovkani ko‟ndalang yo‟nalishda siljitishga 
intiladi. 
Kesish kuchi Р
Z
ning qiymati quyidagi formuladan topiladi: 
Р
Z
= С
Р 
∙ t
Хр 
∙ S
Ур 
∙ К, кg, 
bunda С
Р 
– koeffitsient; 
t – kesish chuqurligi, mm; 
S – surish, mm/qush.yurish; 

---

Х
Р
, У
Р 
– daraja ko‟rsatkichlari; 
К – ishlov berishning konkret sharoitini hisobga oluvchi koeffitsient. 
61-rasm 
Tig‟i to‟g‟ri chiziqli o‟tkir keskichlar uchun Р
У
, Р
Х 
larning qiymatlarini quyidagi 
munosabatlardan taqriban aniqlash mumkin: 
Р
У
≈ (0,3...0,5) ∙Р
Z
Р
Х
≈ (0,15...0,3) ∙Р
Z
. 
Kesish quvvati quyidagicha hisoblab topiladi; 
N
e 
=Р
z
∙V/60 ∙ 102, 
Bunda Р
Z
– kesish kuchi, kG, 
V – ish yurishning o‟rtacha tezligi, m/min. 
Protyajkalashda kesish kuchi. Protyajkalash jarayonida protyajkaning har bir tishiga kesish 
kuchlari ta„sir etadi va protyajkaning bir vaqtda ishlaydigan tishlari soniga qarab, bu 
kuchlarning protyajkaga tushadigan yig‟indi qiymati aniqlanadi. 
To‟g‟ri tishli protyajkalar bilan protyajkalashda kesish kuchining yig‟indisi quyidagi 
formuladan topiladi: 
a) doiraviy kesimli protyajkalar uchun: 
Р
Z
= С
Р 
∙ Д ∙ а
Ур 
∙ Z
max
∙ К, кГ; 
b) shponka ariqchalari ochish va shlitsa protyajkalari uchun: 
Р
Z
= С
Р 
∙ Д ∙ а
Ур 
∙ Z
max
∙ К, В ∙ n кГ;
bunda С
Р
– koeffitsient; 
Д – protyajkaning diametri, mm; 
а – bir tishga to‟g‟ri keladigan ko‟tarilish, mm; 
в – shlitsaning va shponka ariqchasining eni, mm; 

---

Z
max 
– protyajkaning bir vaqtda ishlovchi tishlari soni; 
n – shlitsalar soni;
У
Р
– daraja ko‟rsatkichi; 
К – koeffitsient. 
Kesish jarayonida sarflanadigan quvvat quyidagi formuladan hisoblab topiladi: 
N
e 
=Р
Z
∙V/60∙102, 
Bunda Р
Z
– kesish kuchi; 
V –kesish tezligi. 
Kesish kuchi sarflanadigan effektiv quvvat N
e
stanokning xaqiqiy quvvatiga teng yoki undan 
kichik bo‟lishi kerak: 
N
e 

N
Э
∙ 

, kVt, 
bunda ( - protyajkalash stanogining f.i.k.