О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyоt instituti

Domna peching tuzilishi va ishlashi. Hozirgi zamon domna pechi 5 - 10 yil davomida 
uzluksiz ishlovchi shaxtaviy pech bo‟lib, temir rudalaridan cho‟yan olishda foydaniladi. Domna 
pechi beshta asosiy qismdan tashkil topgan: koloshnik, shaxta, raspar, zaplechik va gorn. 
Koloshnik konuslar tizimidan iborat bo‟lib ruda, flyus va yoqilg‟ini to‟g‟ri yuklash uchun 
sharoit yaratadi. Pechning koloshnik qismi tagidagi pastga tomon kengayib boradigan, kesik 
konus shaklli eng katta qismi shaxta deb ataladi. Shaxta silindr shaklidagi raspar deb ataluvchi 
qismi bilan tutashgan, bu yerda o‟tadigan jarayonlar natijasida bekorchi jinslar shlakka o‟tadi. 
Rasparning ostida zaplechik joylashgan bo‟lib, u ish jarayonida koks bilan to‟lgan bo‟ladi.
Pechning silindr shaklidagi eng pastki qismi gorn deb ataladi. Gorn pechning eng muhim 
qismidir, chunki unda yoqilg‟i yonadi hamda suyuq metall va shlak to‟planadi. Gornning tubi 
leshchad deyiladi.
Gorn, zaplechik, raspar va shaxta hajmlarining yig‟ndisiga pechning foydali hajmi, gornning 
eng pastki qismidan koloshnikning eng yuqori nuqtasigacha bo‟lgan ichki balandlik pechning 
foydali balandligi deb ataladi. 
26-rasm. Domna pechining tuzilishi: 

---

1- cho‟yanni quyib olish uchun nov; 2-shlak uchun nov; 3-furma; 4-gaz chiqaruvchi trubalar; 5-
yuklash qurilmasi; 6-havo haydovchi qism; 7-shlak tashigichlar; 8-poydevor; 9-leshchad; 10-
cho‟yan tashuvchi vagonchalar. 
 
Domna pechida sodir bo‟ladigan jarayonlar. Domna pechida sodir bo‟ladigan 
jarayonlarni quyidagi davrlarga bo‟lish mumkin; temir oksidlaridan temirning qaytarilishi; 
temirning cho‟yanga aylanishi; shlak hosil bo‟lishi. Bu jarayonlar bir vaqtda sodir bo‟ladi. 
Cho‟yan olish jarayoni quyidagidan iborat: shixta materiallari (temir va marganes rudasi, 
yoqilg‟i va flyuslar) pastga tushadi, gazlar esa yuqoriga ko‟tariladi. Bu gazlar koks yonishidan 
hosil bo‟ladi. Yonish gorn sohasida boshlanadi. 1200 
0
S haroratgacha qizdirilgan havo furma 
teshiklari orqali pechga kiradi va furma sathida koks uglerodi bilan reaksiyaga kirishadi. 
Yonishdan karbonad angidrid hosil bo‟ladi:
C

O
2
=CO
2 
Gaz yuqoriga ko‟tarilgan sari kislorod miqdori kamaya boradi va uglerod to‟la 
oksidlanmaydi, quyidagi reaksiya sodir bo‟ladi: 
CO
2 
+ C = 2CO. 
Domna pechiga bug‟ ham puflanadi. Bug‟ koks bilan reaksiyaga kirishib, uni 
oksidlaydi:
H
2
O + C=H
2
+CO. 
Bir yo‟la flyus - ohaktosh parchlanadi: 
CaCO
3

CaO+CO2 
Temirning uning oksidlaridan qaytarilishi domna jarayonining muhim bosqichi 
hisoblanadi. U asta-sekin quyidagi sxema bo‟yicha kechadi: 
Fe
2
O
3

Fe
3
O
4

FeO

Fe; 
3Fe
2
O
3 
+ CO = 2Fe
3
O
4 
+ CO
2
+Q; 
Fe
3
O
4 
+ CO = 3FeO + CO
2
+ Q; 
FeO+CO=Fe