О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyоt instituti

d
(Ас
1
) nuqtada perlit austenitga aylana boshlaydi, sementit esa 
о‟zgarmaydi. 
d
nuqtadan 
с
nuqtagacha sementit austenitda eriy boradi, harorat 
с
 
(Асm) nuqtaga 
yetgach sementitning juda ko‟p miqdori austenitda erigan bо‟ladi, 
с
nuqtadan yuqorida esa 
pо‟latning strukturasi faqat austenitdan iborat bо‟lib qoladi. Evtektoiddan keyingi pо‟latlarning 
strukturasi faqat austenitdan iborat bо‟lishi uchun ular Acm kritik nuqtadan yuqoriroq 
haroratgacha qizdirilishi va shu haroratda ma„lum vaqt tutib turilishi lozim, ammo haroratni 
keragidan oshirib yuborish yaramaydi, aks xolda pо‟lat donalari yiriklashib ketadi. 
 

---

Austenit sohasigacha qizdirilgan pо’lat sovitilganda 
unda sodir bо’ladigan о’zgarishlar 
Аustenit GS va ES chiziqlaridan, ya„ni Ac
3
va Acm kritik nuqtasidan yuqori 
haroratlardagina barqaror bо‟ladi. Pо‟lat Ar va Acm nuqtalardan past haroratgacha juda sekin 
sovitilganda evtektoiddan oldingi pо‟latlardan ferrit, evtektoiddan keyingi pо‟latlardan sementit 
ajralib chiqa boshlaydi. Bu jarayon harorat Ar
1
kritik nuqtaga tushguncha davom etadi. Harorat 
Ar
1
nuqtaga tushganda evtektoiddan oldingi pо‟latlarda austenitdagi ortiqcha uglerodning 
hammasi ferrit tarzida, evtektoiddan keyingi pо‟latlarda austenit tarkibidagi ortiqcha 
uglerodning hammasi sementit tarzida ajralib chiqa boshlaydi. 
Harorat Ar
1
kritik nuqtadan pasayishi bilan austenit parchalanadi, ya„ni u perlitga aylanadi. 
Austenit parchalanganda mutlaqo yangi fazalarning (ferrit bilan sementitning) mexanik 
aralashmasi hosil bо‟ladi. Ma„lumki, ferrit tarkibida uglerod miqdori nihoyatda kam, 
sementitda esa 6,67% uglerod bor. Binobarin, austenitning perlitga aylanishida uglerod 
diffuziya yuli bilan qayta taqsimlanadi. 
Austenitdan perlit hosil bо‟lish jarayoni perlit kristallari markazlarining hosil bо‟lishi va 
ularning usishidan iborat. Dastavval austenit donalari chegarasida sementitning kristallanish 
markazlari hosil bо‟ladi. Bu kristallanish markazlari austenitdan uglerodning diffuziyalanishi 
hisobiga о‟sadi. Natijada, hosil bо‟lgan sementit kristallari (plastinkalari) atrofidagi austenit 
tarkibida uglerod kamaya boradi va austenitning ferritga aylanishi uchun sharoit to‟g‟iladi, 
natijada sementit kristallari yonida ferrit kristallari hosil bо‟ladi. Sementit kristallari ham, ferrit 
kristallari ham bir vaqtda о‟sa boradi. О‟sish jarayoni boshqa kristallar bilan to‟qnashguncha 
davom etadi. Bunday jarayon takrorlanishi natijasida perlit donalari hosil bо‟ladi.