O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi s. R. Sharipov yer tuzish asoslari

Yer tuzishning bu turining o‘ziga xos xususiyati - ma’lum korxonada, ayrim yerdan 
foydalanish (yer egaligi) ichida yerdan foydalanishni tashkil etish va hududni tashkil etish 
chegarasidan chiqadigan masalalarni yechishdir. Uning yordamida nafaqat ayrim yerdan 
foydalanish (yer egaligi) tashkil etiladi, takomillashtiriladi va o‘zgartiriladi, balki ularning 
tizimi tashkil etiladi. Xo‘jaliklararo yer tuzishning ob’ekti quyidagilar bo‘lishi mumkin: 
mavjud xo‘jaliklar yerlarida tuzilayotgan yangi xo‘jalik; bir-birlari bilan bog‘liq yer egaliklari 
(yerdan foydalanishlar) guruhi; o‘zlashtirilayotgan yerlar massivi; ma’muriy tuman hududi; 
boshqa keng hududlar. 
Xo‘jaliklararo yer tuzishning maqsadi joylashishi, maydoni, shakli, ichki tarkibi bo‘yicha 
ratsional va ijtimoiy ishlab chiqarish talablariga mos keluvchi yer egaliklari, yerdan foydalanishlar 
va ularning tizimlarini tashkil etish hisoblanadi. Ratsional deb shunday yer egaligi (yerdan 
foydalanish) hisoblanadiki, u o‘zining o‘lchamlari (joylashishi, maydoni, shakli, tarkibi. chegaralari) 
bilan yerdan eng samarali foydalanishni, ishlab chiqarish, ekologik va boshqa maxsus maqsadlarga 
erishishni ta’minlaydi. Agar mavjud yer egaligi iqtisodiyotga va ishlab chiqarishni tashkil etishga, 

---

27 
yerdan foydalanishga ta’sir etuvchi qandaydir noqulaylikka va kamchilikka ega bo‘lsa, ularni 
tartibga solish (takomillashtirish) o‘tkaziladi. 
Qator vaziyatlarda mavjud xo‘jaliklarning maydonlari va joylashishidagi o‘zgarishlar yangi 
noqishloq xo‘jalik maqsadlaridagi yerdan foydalanishlarni tashkil etish maqsadida sodir bo‘ladi. Yer 
tarmoqlararo resurs hisoblanadi va xo‘jaliklararo yer tuzish yordamida nafaqat qishloq xo‘jalik 
korxonalari uchun, balki, boshqa tarmoqlar korxonalari, muassasalari va tashkilotlari uchun ham yer 
uchastkalari ajratiladi; mana shunda uning tarmoqlararo xarakteri namayon bo‘ladi. Agar bir toifaga 
mansub yerlarda (masalan, o‘rmon fondi) boshqa toifaga mansub yerdan foydalanish tuzilsa 
(masalan, sanoatga), yerlarni toifalar orasida taqsimlash sodir bo‘ladi; bu ham xo‘jaliklararo yer 
tuzish yordamida amalga oshiriladi. 
Yer egaliklari va yerdan foydalanishlar kamchiliklarini tugatish faqat qishloq xo‘jalik 
korxonalariga taalluqli bo‘lib, ularda yer asosiy ishlab chiqarish vositasi hisoblanadi. Bu 
kamchiliklarning asosiylari quyidagilar - noratsional o‘lchamlar, ko‘p polosali joylashish, boshqalar 
yerlariga kirib qolish, chegaralar notekisligi, uzoqdagi yerlar, yerdan foydalanish chegaralarining 
eroziyaga xavfli joylashishi. 
Xo‘jaliklararo yer tuzish usullari bilan joylarda ma’muriy chegaralar va yerdan foydalanishning 
maxsus tartibiga ega hududlar chegaralari ham belgilanadi. 
Yer egaliklarini (yerdan foydalanishlarni) tashkil etish bo‘yicha xo‘jaliklararo yer tuzish 
loyihalarida quyidagi masalalar yechiladi: yer egaligining (yerdan foydalanishning) maydoni 
aniqlanadi; uning hududda joylashishi; unga zarur yerlar tarkibini kiritish; uning qulay shaklini 
belgilash; yer egaligining (yerdan foydalanishning) to‘g‘ri chegaralarini belgilash. 
Xo‘jaliklararo yer tuzish iqtisodiy samarali bo‘lishi kerak; shuning uchun loyiha, loyihaviy yer 
egaligi (yerdan foydalanish) qanchalik xo‘jalikning ishlab chiqarish yoki ijtimoiy talablariga 
mosligini va taklif etilayotgan hududning tashkil etilishi qanday iqtisodiy yoki ijtimoiy samara 
berishini ko‘rsatuvchi hisob-kitoblar bilan mustahkamlanadi.