59
bo’laklarga bo’linadi. Masalan, Turkiston general-gubernatorligida milliy-ozodlik
harakati mavzusi bo’yicha katalogda quyidagi kichik mavzular bo’lishi mumkin:
Po’latxon qo’zg’oloni, 1898 yilgi Andijon qo’zg’oloni, 1916 yilgi xalq qo’zg’oloni
va hokazo. Bularning har biri yana mayda bo’laklarga bo’linishi mumkin.
Xronolog katalog
. Bunday katalog turkumi tarhi davrlar, asrlar, yillar kabi
bo’laklarga bo’linadi. Masalan, MDAda saqlanayotgan vaqfnomalar uchun
xronologik katalog tuzilsa, u asrlar bo’yicha bo’lishi mumkin: XIII asr, XIV asr,
XV asr, XVI asr, XVII asr, XVIII asr, XIX asr. Xar bir asr katalogning bo’limi
hisoblanadi. Bo’limlar bo’linmalarga ellik, o’ttiz, yigirma, o’n yilliklarga
bo’linadi. Masalan, XVIII asr: 1701-1710, 1711-1720, 1721-1730, 1731-1740
yillar va hokazo.
Ismlar katalogi
. Ismlar katalogida bo’limlar familiyalardan iboratdir.
Bo’limlar ichida bo’linmalar u yoki bu shaxs faoliyatining u yoki bu qirralarini
yoritadi. Masalan, Fayzulla Xo’jayev: Davlat faoliyati; partiyaviy faoliyati; ilmiy
faoliyati; kitoblar; broshyuralar; maqolalar; ma’ruzalar; xatlar, u haqidagi
maqolalar.
Bo’limlarda familiyalar alfavit bo’yicha joylashtiriladi. Bo’linmalar va
bo’linmaning bo’lakchalari alfavitlar bo’yicha emas, sistematik mantiqiy ravishda
birin-ketin joylashtiriladi.
Geografik katalogning turkum tarhi alfavit tartibida joylashgan geografik va
topografik nomlardan: viloyatlar, shaharlar, tumanlar, qishloqlar, daryolar, ko’llar,
suv omborlari va boshqalardan iborat. Viloyatlar, shaharlar nomlari bo’limlar
hisoblanadi va alfavit bo’yicha joylashtiriladi. Masalan, Toshkent shahri quyidagi
bo’limlarga bo’linadi: tarixi, aholisining soni va tarkibi, oliy o’quv yurtlari,
texnikumlar, maktablar, sanoat korxonalari va hokazo.
Hozir barcha yirik davlat arxivlarida sistematik, ismlar, geografik kataloglar
mavjud. Bu ma’lumotnomalar tadqiqotchiga ishlayotgan mavzu bo’yicha kerakli
arxiv hujjatlarini tezda topish va foydalanish imkonini beradi.
Arxivlardagi kataloglar tizimida ularning
fondlaridagi barcha ma’lumotlar uz aksini
topishi kerak. Fondlarni kataloglashtirishda
birinchi navbatda muhim va ko’p
foydalaniladigan jamg’armalar tanlab olinadi, Masalan, davlat hokimiyati va
boshqarish idoralari (UzSSR XKS, Oliy Sovet Prezidiumi) fondlari, iqtisodiyot,
madaniyat sohasidagi idora va tashkilotlar hujjatlari muhim fondlar qatoriga kiradi.
Davlat arxivlarida kataloglashtiriladigan fondlar ro’yxati va rejasi tuziladi.
Kataloglashtirish uchun tanlab olingan fond materiallari o’rganilib, kerakli
yig’majildlar tanlab olinadi. Dastlab ro’yxatlardan idora yoki tashkilotning asosiy
faoliyatini yorituvchi bo’limlari tanlab olinadi. Tashkilotning yordamchi, xo’jalik
sohalari bo’limlari bo’yicha jildlar olinmaydi.
Fond yig’majildlari tanlab olingandan keyin ular sinchiklab o’qib, o’rganib
chiqiladi. Hujjatlardagi eng muhim axborotlar, faktlar, voqyealar, xodisalar
umumlashtirilib, kartochkada bayon qilinadi. Bunda hujjatlardagi ma’lumotlarning
ahamiyatiga qarab har xil usullar qo’llaniladi. Varaqaga bir hujjat, bir yig’majild
Dostları ilə paylaş: