Indeks belgilarda ifodalovchi ifodalanmish bilan sabab-natija
yoki boshqa munosabat (yaqinlik, makon va zamondagi bog‘liqlik va
h.k.) orqali bog‗lanadi. Masalan, tutun olovning indeks belgisi sanaladi.
Simvol belgilarda ifodalovchi bilan ifodalanmish o‗rtasida shartli,
konvensional, motivlanmagan munosabat mavjud bo‗ladi. Bu munosabat
erkin va ma‘lum qoida asosida vujudga keladi. Ana shu jihatdan
lingvistik belgilar simvol belgilarga o‗xshaydi. Lekin belgilar
tipologiyasida alohida o‗rin egallaydi.
Lingvistik geografiya lingvistik hodisalarning tarqalish zonalarini
o‗rganuvchi tilshunoslikning alohida bo‗limi sifatida XIX asr oxirlarida
dialektologiyadan o‗sib chiqdi. Dialektologiyada ma‘lum bir tilning
dialektal xususiyatlarini aniqlash, mazkur xususiyatlarni aks ettiradigan
dialektal atlaslar tuzish kabi muammolar o‗rganiladi. Dialektal atlaslar
tuzilishi dialektologiyadan lingvistik geografiyaga o‗tish davri
hisoblanadi. Demak, lingvistik atlas tuzish dialektologiya materiallariga
asoslanadi.
Izoglossa – mos hodisalarning u yoki bu a‘zosi tarqalgan eng chet
nuqtalarni tutashtiruvchi atlas kartasidagi chiziqdir.
Til landshafti – ma‘lum bir tilning muayyan hududida tarqalgan
izoglossalar yig‗indisidir.
Lingvistik geografiya XIX asrning 70 – 80-yillarida dunyoga keldi.
Ayrim til hodisalarining hududiy bir-biriga mos kelmaslik holatlarining
kuzatilishi lingvistik geografiyaning maydonga kelishiga asos bo‗ldi. Bu
bilan bog‗liq ravishda dialektal chegaralarning mavjud emasligi
haqidagi tasavvur vujudga keldi. Ana shuning natijasida P.Meyer,
G.Paris kabi olimlar umuman dialektlar mavjud emas, degan xulosa
chiqardilar. Bu xulosa esa mutaxassislarda e‘tiroz tug‗dirdi. Munozara
faqat lingvistik hodisalarni sistemalashtirish va kartalashtirish orqaligina
154
hal qilinishi lozim bo‗lib qoldi. 1876-yili Germaniyada G.Venker nemis
tilining lingvistik atlasini tuzish uchun materiallar to‗play boshladi.
