O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

132 
 V BOB. PLANAR XROMATOGRAFIYA
Planar xromatografiyaning nazariy asoslari 
Planar, yoki yuza xromatografiyasi suyuqlik xromatografiyasiga 
mansub bo„lib, harakatli faza sifatida suyuqlik ishlatiladi.Ajratish 
jarayoni yupqa yuza sirtida sodir bo„ladi. Planar xromatografiyaning 
quyidagi asosiy turlari mavjud: 
-yupqa qavat xromatografiyasi;; 
-qog„oz xromatografiyasi; 
-elektroxromatografiya. 
Qog„oz va yupqa qavat xromatografiyasi qimmat baho asbob-
uskuna talab etmaydigan sodda texnikaga ega bo„lgan usullardan 
hisoblanadi. Ishlatiladigan reaktiv va uskunlarning oson topilishi va 
usulning yuqori sezuvchanligi planar xromatografiyaning keng sohada 
ishlatilishiga sabab bo„lmoqda. 
Yupqa qavat xromatografiyasida aralashma komponentlarining 
ajralishi taqsimlanish koeffitsiyenti qiymatiga asosan yupqa qavat 
bo„ylab harakatsiz fazaga o„tishiga asoslangan. Usul ikki xil kuch, ya‟ni 
kapillyar kuchlar va majburiy tashqi kuchlar ta‟siriga asoslanib ikki 
turga bo„linadi (20- rasm). 
20-rasm.Planar xromatografiyaning klassifikatsiyasi 
Yupqa qavat (YuQX), qog„oz va yuqori samarali yupqa qavat 
xromatografiyasi (YuSYuQX) – harakatli fazaning harakati kapillyar 

---

133 
kuchlar ta‟sirida bo„ladigan turiga mansub. Bosim ostidagi YuQX, 
yuqori bosimli YuQX va rotatsion YuQX variantalida harakatli suyuq 
fazaning harakati majburiy tashqi kuchlar ta‟sirida amalga oshadi. 
Hozirgi vaqtda planar xromatografiya usullaridan asosan YuQX va 
YuSYuQX usullari ishlatiladi.