O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Javob
:
23- 
masala
. Aralashma tarkibidagi geksan, geptan, oktan va 
nonanning massa ulushlarini (%) quyidagi qiymatlar asosida toping. 
Uglevodorod 
Geksan 
Geptan 
Oktan 
Nonan 
S, sm 
40 
55 
70 
45 
f
i 
0,70 
0,72 
0,75 
0,80 
∑
tenglamadan foydalanib, komponentlarning 
massa ulushlarini (%) hisoblaymiz. Bu erda S – xromatogramma yuzasi, 
sm; f – tuzatish koeffitsiyenti. 
⁄
⁄
⁄

---

77 
⁄
Javob
:
24– 
masala.
Gazoxromatografik usul bilan tozalangan mahsulot 
tarkibidagi toluol aniqlanayotganda ichki standart modda sifatida 
uchlamchi-butilbenzol (BB) ishlatildi. Dastavval tarkibida 0,050% 
(mass.) toluol va uchlamchi-butilbenzol bo„lgan standart aralashma 
analiz qilinganda cho„qqilarning balandligi mos ravishda 4,70 sm va 
4,20 sm bo„lgan xromatogrammalar olindi. Mahsulot analiz qilinayotgan 
paytda, namuna tarkibiga 0,0450% (mass.) uchlamchi-butilbenzol 
standart modda sifatida qo„shildi. Olingan xromatogrammada toluol va 
uchlamchi-butilbenzol xromatografik cho„qqilarning balandligi mos 
ravishda 5,21 va 4,11 sm tashkil etdi. Namuna tarbida toluolning massa 
ulushini aniqlang. 
Yechish
. 
⁄
tenglama orqali, faqat xromatogramma 
yuzasi o„rniga ularning balandliklarini olib, moddalarning tuzatish 
koeffitsiyentlari 
topiladi. 
Toluol 
va 
uchlamchi-butilbenzol 
konsentratsiyalari bir xil bo„lgani uchun:
⁄
⁄
Toluol konsentratsiyasini quyidagi tenglama bilan aniqlaymiz: 
⁄
⁄
Javob:
25-
masala
. Quyidagi qiymatlar asosida komponentlarning gaz 
aralashmasidagi massa ulushini aniqlang.
Aralashma 
komponenti 
propan 
Butan 
pentan 
siklogeksan 
S, mm
2 
175 
203 
182 
35 
k 
0,68 
0,68 
0,69 
0,85 
Yechish
. Hisoblash ichki normallash usulida quyidagi tenglama 
orqali bajariladi: 
∑

---

78 
Bu erda 
- i komponentining aralashmadagi massa ulushi, %; S
i
– i komponentining xromatografik cho„qqi yuzasi; 
– i komponentga 
nisbatan detektor sezuvchanligining tuzatish koeffitsiyenti. 
1.
Xromatografik cho„qqilarning umumiy keltirilgan
yuzasini topamiz.
∑
2.
Bu erdan propannning massa ulushini (%) topamiz: 
⁄
 
Xuddi shunday yo„l bilan qolgan komponentlarning ham massa 
ulushlarini aniqlaymiz:
Eslatma.Agar hisoblar ichki standartlar usulida bajarilganda, 
quyidagi tenglama bilan hisoblanar edi: 
Bunda 
– standart sifatida olingan moddaning xromatografik 
cho„qqi yuzasi; 
–uning tuzatish koeffitsiyenti; R – ichki standart 
modda massasining namuna massasiga nisbati . 
Javob:
 
26-
masala
. Xromatogrammada metanol, etanol va n-propanol 
cho„qqilari qayd etilgan. Bu cho„qqilarning balandliklari mos ravishda 
37, 184 va 17 mm. Xromatogrammalarning yarim balandliklariga 
cho„qqining eni mos ravishda 2.8, 10.2 va 2.4 mm qiymatlarga 
ega.Komponentlarning aralashmadagi miqdorini hisoblang. 
Yechish:
Xromatografik cho„qqilar yuzasini hisoblaymiz: 

---

79 
Komponentlarning foiz ulushlarini quyidagi tenglama bilan 
hisoblaymiz: 
∑
U holatda: 
Javob
: 5,1% metanol, 92,9% etanol va 2,0% n-propanol.
 
27- 
masala
. Agar metan va etanlarning xromatografik cho„qqi 
yuzalari va tuzatish koeffitsiyentlari mos ravishda 80 mm
2
va1.23 mm
2
, 
40 mm
2
va 1.15 mm
2 
ga teng bo„lsa, ularning gaz aralashmasidagi massa 
ulushlarini (%) aniqlang. 
Yechish
. Moddalarning massa ulushlarini (%) ichki normallash 
usulida quyidagi formula orqali topiladi: 
∑
U holda, 
Javob
:
28-
masala
.Massasi 12,7500 g bo„lgan toluolning nitrolash reaksion 
mahsulotini gaz suyuqlik xromatografiya usulida analiz qilganda 
massasi 1,25 g bo„lgan etilbenzol ichki standart modda sifatida ishlatildi. 

---

80 
Reaksiyaga kirishmay qolgan toluolni jadvalda keltirilgan qiymatlar 
asosida aniqlang. 
Komponent 
Toluol 
Etilbenzol 
Xromatografik cho„qqi yuzasi, 
mm
2 
307 
352 
Tuzatish koeffitsiyent 
1.01 
1.02 
 
Yechish.
Ichki standartlash usulida komponentning massa ulushi 
(
) quyidagi formula bilan topiladi: 
va 
aniqlanayotgan va standart moddalarning o„zgartirish 
koeffitsiyentlari; 
va
aniqlanayotgan 
va 
standart 
moddalarning 
xromatografik cho„qqilarining yuzasi; 
– ichki standart modda massasi, g. 
– analiz qilinayotgan namuna massasi, g. 
Unda: 
Javob
: