O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti
Yüklə 2,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I BOB. XROMATOGRAFIK ANALIZ USULLARI Xromatografik analiz usullarining nazariy asoslari
|
6 I BOB. XROMATOGRAFIK ANALIZ USULLARI Xromatografik analiz usullarining nazariy asoslari Xromatografik usullar tasnifiga doir turli yondoshuvlar mavjud bo„lib, ularning eng muhimlarini ko„rib chiqamiz. Moddalarning ajralish mexanizmi bo‘yicha tasnifi a) Adsorbsion xromatografiya –ajratiluvchi moddalarning adsorbent – TF (turg„un faza) sirti bilan adsorbsiya hisobiga o„ziga xos ta‟sirlashuvlari farqiga asoslangan. b) Taqsimlanish xromatografiyasi – ajratiluvchi moddalarni suyuq HF( harakatli faza) va TF(turgun faza) larda taqsimlanish koeffi- tsiyentlarining farqiga asoslangan. Mazkur holda taqsimlanish koeffitsiyenti – xromatografiyalanuvchi moddani qutbliroq (dielektrik doimiysi kattaroq) suyuq fazadagi muvozanat konsentratsiyasini o„sha moddaning qutbsizroq (dielektrik doimiysi kichik) suyuq fazadagi muvozanat konsentratsiyasiga nisbati ma‟nosini anglatadi. v) Ion almashinish xromatografiyasi – HF (suyuq eritma) tarkibidagi ajratiluvchi moddalar ionlarini TF ionlariga almashinish qobiliyatidagi farqiga asoslangan. g) Xemixromatografiya –ajratiluvchi moddalarning qo„zg„almas faza tarkibidagi kimyoviy reagentlar bilan u yoki bu holdagi reaksiyaga kirishish qobiliyatidagi farqiga asoslangan. Xemixromatografiya-ni cho„ktirish, oksidlanish-qaytarilish, ligandli (kompleks hosil bo„lish), biospestsifik xromatografiya turlari mavjud. d) Elak (eksklyuzion) xromatografiya –ajratiluvchi moddalar zarrachalarining o„lchamlari bilan g„ovak modda – sorbentdan iborat qo„zg„olmas faza g„ovaklarining o„lchamlari orasidagi farqiga asos- langan. Bu usulda sorbent molekulyar elak vazifasini bajaradi va undan faqat ma‟lum o„lchamli molekulalargina o„tishi mumkin. Mayda zarralar sorbent g„ovaklariga kirib, ushlanib qoladi, yirik molekulalar esa HF bilan sorbentda ushlanmasdan yuvilib chiqadi. Bu usulning bir turi – gel 7 xromatografiyada TF bo„ktirilgan gel bo„lib, uning g„ovaklari aniq o„lchamga ega. e) Boshqa xromatografik usullar, masalan, elektroxromatografiya (elektroforez) tashqi elektrik maydon ta‟sirida har xil ionlarni turli tezlikda siljishiga asoslangan. Fazalarning agregat holatiga ko‘ra tasnifi HF – gaz yoki suyuqlik, TF esa qattiq modda yoki suyuqlik bo„lishi mumkin. O„zaro tutashgan HF va TF tabiatiga ko„ra xromatografik usullarning tasnifi 1-jadvalda keltirilgan. 1-jadval Fazalarning agregat holatiga ko„ra xromatografiya usullarining tasnifi Turg„un faza (TF) Harakatli (HF) Usulning nomi Adsorbsion xromatografiya Qattiq modda suyuqlik Suyuqlik- adsorbsion xromatografiyasi Qattiq modda gaz Gaz-adsorbsion xromatografiya Taqsimlanish xromatografiyasi Suyuqlik (yupqa qobiq) TF bilan aralashmaydigan suyuqlik Suyuqlik - taksimlanish xromatografiyasi Yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi Suyuqlik (yupqa qobiq) gaz Gaz-suyuqlik xromatografiyasi 8 Bajarilish uslubiga ko‘ra tasnif Bajarilish uslubiga ko„ra kolonkali (kolonkali), kapillyar, tekis- lik (yupqa qabat, qog„ozli), xromatografiya turlari mavjud. Kolonkali (kolonkali) xromatografiyada moddalarni ajratish uchun biror sorbent bilan to„ldirilgan naysimon xromatografik kolonka- lar ishlatiladi. Kapillyar xromatografiyada xromatografik kolonka sifatida shisha yoki boshqa materialdan tayyorlangan juda ingichka kapillyar naychalar ishlatiladi. Tekislik xromatografiyasida qo„zg„almas faza sifatida shisha, alyuminiy, plastmassadan tayyorlangan plastinkaga o„rnatilgan sorbentning yupqa qavat (yupqa qatlam xromatografiyasi yoki yupqa qatlamda bajariladigan xromatografiya) yoki qog„oz – ko„p hollarda tolalari suv yoki boshqa suyuqlik bilan namlangan maxsus xromatografik qog„oz (qog„ozli yoki qog„ozda bajariladigan xromatografiya) ishlatiladi. Sorbentning (TF) tekis yuzasi bo„ylab, kapillyar kuchlari hisobiga, tarkibida ajraluvchi moddalar tutgan suyuq faza siljiydi. Yüklə 2,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|