O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Samarqand davlat universiteti

analоg-raqamli o‘zgartirish
deyiladi. Insоn sezgi оrganlari shunday tuzilganki, u analоg axbоrоtni 
qabul qilish, saqlash va qayta ishlash imkоniyatiga ega. Televizоr–bu 
analоg qurilma, kоmpyuter mоnitоri - televizоrga o‘xshasada, lekin u 
raqamli qurilma.
Axborotlarni kompyuterda tasvirlanishi. 
Ma’lumki, kompyuter-
lar elektr toki asosida ishlaydi. Kompyuter maxsus qurilmada tokning bor 

---

9 
bo‘lishini 1 ga teng, aks holda, ya’ni tok bo‘lmaganda 0 ga teng axborot 
deb oladi. Ikkinchi tomondan, axborotlarni kodlash uchun kodlash siste-
masi ikkita belgidan iborat bo‘lishi yetarli bo‘ladi. Endi belgilarni ikkita 
belgi orqali qanday kodlash mumkinligini ko‘rib chiqamiz.
 
Axborotni ikkita belgi yordamida kodlash. 
Kompyuter raqamlarn-
ing o‘zini emas, balki shu raqamlarni ifodalovchi signallarni farqlaydi. 
Bunda raqamlar signalning ikki qiymati bilan (magnitlangan yoki mag-
nitlanmagan; ulangan yoki ulanmagan; ha yoki yo‘q va h.k.) ifodalanadi. 
Bu holatning birinchisini 1 raqami bilan, ikkinchisini esa 0 raqami bilan 
belgilash qabul qilingan bo‘lib, axborotni ikkita belgi yordamida kodlash 
(qisqacha, ikkilikda kodlash) nomini olgan. Masalan: 
A 01000001 
M 01001101 
B 01000010 
O 01001111 
D 01000100 
R 01010010 
H 01001000 
T 01010100 
K 01001011 
U 01010101 
I 01001001 
X 01011000 
Kompyuterlarda har bir belgiga 0 va 1 belgilarining ketma-
ketligidan iborat 8 ta belgi mos qo‘yiladi. 8 ta nol va birlarning turli o‘rin 
almashtirishidan foydalanib, turli xildagi belgilarni kodlashimiz mumkin. 
0 va 1 dan iborat raqamlar yordamida ularni 8 tadan ajratsak, bu o‘rin al-
mashtirishlar soni 2
8
=256 ga teng bo‘ladi, ya’ni ular yordamida 256 ta 
harflar, raqamlar, turli boshqa belgilarni kodlash mumkin bo‘ladi. 
KITOB so‘zini quyidagicha kodlash mumkin: 
01001011 01001001 01010100 01001111 01000010 
K I T O B 
Buyruqlarni yoki turli boshqa turdagi axborotlarni kodlash uchun 
shu tartibda yondashiladi. Biroq, turli rusumdagi kompyuterlar uchun tur-
licha bo‘lishi mumkin. Bu texnikaning xususiyatiga bog‘liq bo‘lgan ho-
latdir. 
Agar ikkilikda kodlangan belgilarni o‘n oltilikda kodlamoqchi 
bo‘lsak, tetrada kodlash usulidan foydalanishimiz mumkin. Bu holda 
sanoq sistemasidagi sonlarni taqqoslash jadvaliga ko‘ra 4=0100 va 
1=0001 ekanligidan A belgisi kodi o‘n oltilikda 41 ga teng bo‘ladi.