O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Samarqand davlat universiteti

Axborot miqdori va uzatish tezligi. 
Axborot ham, boshqa ko‘pgina 
tushunchalar (masalan, vaqt, ish, harorat masofa va h.k) kabi o‘lchanadi. 
Ammo uning o‘lchov birligi siz bilan matematika yoki fizika kursida tan-
ishgan o‘lchov birliklarimizdan farq qiladi. 

---

11 
Axborotni o‘lchash uchun unda ishtirok etgan harf, raqam va boshqa 
belgilar 0 va 1 raqamlaridan iborat kod bilan almashtiriladi. Masalan, 3 
raqami - 00000011 kabi; 8 raqami - 00001000 kabi; A harfi - 01000001; 
M harfi esa — 01101101 kabi ifodalanadi. 
Axborotning eng kichik o‘lchov birligi sifatida bit qabul qilingan. 
Bit axborotning raqamli ifodasidagi 0 yoki 1 belgisi bo‘lib, ingliz tilidagi 
“binary digit” so‘zlaridan olingan va “ikkilik raqami” degan ma’noni an-
glatadi. Masalan: 100101101 da 9 ta bit bor, chunki unda 9 ta raqam (0 va 
1) ishtirok etmoqda. 
Bitdan kattaroq o‘lchov birligi sifatida bayt qabul qilingan: 1 bayt = 
8 bit. Masalan: 11011011 da 1 bayt axborot bor, chunki unda 8 ta bit 
(raqam) qatnashmoqda, 1011010100100011 da esa 2 bayt axborot bor, 
chunki unda 16 ta bit (raqam) qatnashmoqda. Axborotda qatnashgan har 
qanday belgi 1 bayt hajmli deb hisoblanadi. Masalan, “B” harfi 1 bayt 
hajmga ega; “MA” esa 2 bayt hajmli; “MAS” 3 bayt hajmli va h.k. 
Baytdan katta o‘lchov birligi ham mavjud. U kilobayt (Kbt) deb 
nomlanadi va 2
10
baytga teng: 1 Kbt = 2
10
bayt = 1024 bayt. 
Kilobaytdan katta o‘lchov birliklari ham qabul qilingan bo‘lib, ular 
megabayt (Mbt), gigabayt (Gbt), terabayt (Tbt), petabayt (Pbt) kabi bel-
gilangan: 
1 Mbt = 210 Kbt =1024 Kbt= 1024x1024 bayt= 1048576 bayt =1048576 
x8 bit = 8388608 bit; 
1 Gbt = 2'° Mbt = 1024 Mbt = 1024x1024 Kbt = 1024x1024x1024 bayt = 
2
30
bayt; 
1 Tbt = 210 Gbt = 1024 Gbt= 1024x1024 Mbt = 1024x1024x1024x1024 
bayt = 2
40
bayt; 
1 Pbt=2,0 Tbt= 1024 Tbt=1024x 1024 Gbt = 
1024x1024x1024x1024x1024 bayt = 2
50
bayt. 
Demak, 1 Pbt hajmli axborotda 2
50
ta belgi ishtirok etar ekan. 
Ma’lumki, axborot ustida uzoq masofaga uzatish amali bajarilishi 
mumkin. Axborotni kompyuter yordamida uzatish uchun esa sarflanadi-
gan vaqt uning hajmiga bog‘liq bo‘ladi. Axborotning vaqt birligi ichida 
uzatilgan miqdori axborotni uzatish tezligi deb ataladi. Axborot uzatish 
tezligining birligi sifatida bod kiritilgan: