O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

4.3. Tarmoq raqobatbardoshligi va uni baholash 
Tarmoq raqobatbardoshligi tovar va xizmatlar raqobatbardoshligining tashqi 
raqobat ustunligi sifatida, mamlakat yoki hudud raqobatbardoshligi uchun esa ichki 
raqobat ustunligi sifatida olib qaraladi. 
Tarmoq raqobatbardoshligi 

iqtisodiyotning alohida olingan tarmog‘ining ish 
samaradorligi yoki ma‘lum mezonlar asoida baholanish darajasini to‘la 
qoniqtirishi, tarmoq dinamikasi va uning jahon xo‘jaligida o‘ziga xos o‘ringa ega 
ekanligi bilan bog‘liqdir. 
Tarmoq raqobatbardoshligi unda mahsulot ishlab chiqarish va sotish, uning 
sifatini muntazam oshirib borish, xalqaro darajadagi o‘rtacha xarajatlardan past 
bo‘lgan sarflarni ta‘minlovchi texnik, iqtisodiy va tashkiliy shart-sharoitarning 
yetarli ekanligi bilan ham izohlanadi. 
M.Porter sanoat tarmoqlarining raqobatbardoshligiga alohida e‘tibor qaratgan 
holda ularning eng avvalo resurs va texnologik raqobat afzalliklariga ega bo‘lishini 
ta‘kidlab o‘tadi. 
Tarmoq raqobatbardoshligi eng avvalo resurs omillariga bog‘liq bo‘lib,
joylashuv, iqlim, tabiiy resurslarning mavjudligi, malakali ishchi kuchi va kapital 
hajmi bilan izohlanadi. 
Biroq, raqobat kuraishda yutib chiqish uchun ushbu omillar yetarli emas. Har 
qanday tarmoqning muvaffaqiyati uning azaldan saqlanib kelinayotgan omillariga, 
mexanizmlari va ushbu omillar asosida samaradorlikka erishish usullariga ham 
bog‘liqdir. 
Tarmoq raqobatbardoshligi 

tarmoqning ichki va jahon bozori talablariga 
javob bera oladigan tovar va xizmatlar ishlab chiqarish qobiliyati bo‘lib, 
raqobatbardosh korxonalar sonining ortishini rag‘batlantiradi. 
Tarmoq raqobatbardoshligi omillariga quyidagilar kiradi: 
–
tarmoq tuzilishi; 
–
tarmoqda yetakchi raqobatbardosh korxonalarning mavjudligi; 
–
tarmoq infratuzilmasining rivojlanganligi: 
–
tarmoq yoki unga turdosh bo‘lgan boshqa tarmoqlar, shuningdek 
mamlakat, xalqaro darajadagi korxonalar o‘rtasida ilmiy -texnik, ishlab chiqarish, 
moddiy-texnik va tijorat hamkorlikning mavjudligi; 
–
mahsulotni taqsimlash tizimining mavjudligi; 
–
mehnat unumdorligi; 
–
kapital sig‘imi va ilmtalabligi, mahsulotlarning yuqori texnik darajasi, 
yangi mahsulotlarni yaratish va ishlab chiqarishni o‘zlashtirish bo‘yicha bilimlar 
va ilmiy tadqiqotlarning mavjudligi; 
–
texnik ishlanmalar ittkining mavjudligi; 
–
eksport darajasi yoki importga muhtojlik darajasi; 
–
tarmoq rivojlanish darajasining mamlakat iqtisodiyoti yoki iqtisodiyotning 
turli tarmoqlari rivojlanishi darajasiga mosligi; 
ushbu ko‘rsatkichlar tizimini yanada kengaytirish mumkinbo‘lib, tarmoq 
xususiyatidan kelib chiqqan holda o‘zgarib turadi. 

---

73 
Tarmoq raqobatbardoshligini undagi raqobatbardosh korxonalar soni va 
dinamikasi, tarmoqdagi innovasiyalar va asosiy fondlarning holati ko‘rsatkichlari 
bo‘yicha ham baholash mumkin. Bunda tarmoq raqobatbardoshligi quyidagi 
formula orqali baholanadi: 
∑
bu yerda RO
i
— tarmoq raqobatbardoshligi n ta omillarining o‘rtacha ball 
bahosi; 
a
i