O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti maxsus sirtqi bo’limi informatika o’qitish metodikasi yo’nalishi

Delphi dasturlash tilida standart funksiyalar
2-jadval

№	Matematik ko‘rinishi	Delphi dasturlash tilida
1	|x|	abs(x)
2	x	sqrt(x)
3	x^2	sqr(x)
4	sin x	sin(x)
5	cos x	cos(x)
6	ln x	ln(x)
7	e^x	exp(x)
8	a^x	exp(x*ln(a))
9	logax	ln(x)/ln(a)

Matematik ko‘rinishdagi masalalarni Delphi dasturlash tilida yozish
Boshqa dasturlash tillari kabi Delphi dasturlash tilining ham o‘z tili mavjud. Biror bir masalani dasturini tuzish uchun, bu masalani dastur tiliga o‘tkazishga to‘g‘ri keladi. Bulardan bir nechtasini ko‘rib o‘tamiz:
3-jadval

Delphi dasturlash tilida o‘zgaruvchilarni tavsiflash
Ma’lumki, har qanday qiymat yoki belgi bilan ish ko‘rish uchun eng avvalo ularga xotiradan joy ajratish zarur bo‘ladi. Buning uchun ishlatilishi zarur bo‘lgan o‘zgaruvchi yoki o‘zgarmaslar Delphi dasturlash tilida e’lon qilinishi kerak. Ko‘pchilik hollarda dasturlarda o‘zgarmas qiymatlar bilan ish ko‘rishga to‘g‘ri keladi. Masalan, , n=20, e=2.71 kabi sonlar Delphi dasturlash tilida quyidagicha e’lon qilinadi.
const pi=3.14; n=20; e=2.71;
Umumiy holda o‘zgaruvchilar var (variable) xizmatchi so‘zi orqali qabul qilishi mumkin bo‘lgan qiymatiga qarab turlarga bo‘linadi. Butun sonlar ishlatilishi chegarasiga qarab turlicha e’lon qilinishi mumkin:
- byte 0 dan 255 gacha bo‘lgan diapozondagi butun sonlar ;
- shortint -128 dan 127 gacha bo‘lgan diapozondagi butun sonlar;
- word 0 dan 65535 gacha bo‘lgan diapozondagi butun sonlar;
- integer -32768 dan 32767 gacha bo‘lgan diapozondagi butun sonlar;
- longint -2147483648 dan 2147483648 gacha bo‘lgan diapozondagi butun
sonlarni qabul qiladi.
Var i,j : integer;
Haqiqiy sonlar uchun qo‘yilgan masala yechimning aniqlik darajasiga qarab quyidagi operatorlar yordamida identifikatorlar e’lon qilinadi:
4-jadval