O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

 
a1,a2,…,an
 
qiymati chiqarilishi kerak bo‘lgan 
o‘zgaruvchilarning nomi. 
Masalan
. 
write (x,y); writeln (x1,x2); write (’matn=’ , x ); 
writeln(x,’’:n,y); writeln(x:5:3,’’:3,y:5:2); . 
O‘tish operatori
. 
 
Bu operator kerak bo‘ganda dasturning tabiiy bajarilishini buzib, 
boshqaruvni dasturning boshqa joyiga uzatish uchun xizmat qiladi: 
goto < 
nishon
 >;
Bu yerda 
goto
(… ga o‘tish) operator nomi, nishon
 
– 4 
ta raqamdan oshmagan natural son. 
Masalan
: goto 25; 647;
Shartli o‘tish operator
. 
 
 Delphi tilida shartli o‘tish operatorning to‘liq va qisqartirilgan 
ko‘rinishlari mavjud.
 
a) 
if
B 
then
S1 
else
S2;
 
Shartli operator quyidagicha bajariladi:
 
if 
operatoridan keyin turgan
 B 
mantiqiy ifoda chin qiymatni qabul qilsa
 
S1 
operator, aks holda,
 S2 
operator bajariladi
. 
 
Masalan: 1) if X<=0 then i:=i+1 elsa i:=i-1; 2)if (x<=0) and 
(a<=0)then S:=s+1 else s:=s*i;
 
 
b) 
if
B 
then
S
;
 
bu yerda mantiqiy ifoda
B 
chin qiymatga ega 
bo‘lsa,
S 
operator bajariladi, aks holda hech qanday amal 
bajarilmasdan 
S 
operatoridan keyingi operatorga o‘tiladi. 
Masalan
:
 
if x
 
 

---

165 
Sikl operatorlari
 
 
1) 
Parametrli sikl operatori
. Uning umumiy ko‘rinishi quyidagicha 
for V:=Xo to Xn do S
;
bu yerda 
for
(uchun) 
to
(gacha), 
do
(bajar)-
parametri, 
X
o
va 
X
n
sikl parametrining boshlang‘ich va oxirgi 
qiymatlari, 
S
- sikl tanasi deb ataluvchi operatorlar ketma-ketligi. V-sikl 
parametri.
 
Masalan.
 1) for i:=1 to 10 do X:=sqr (i+1); S:=S+X;
 
 2) for n:=1 to a+b do S:=S+sqrt (n*n+2); 
Parametrli sikl operatorini parametrning qiymati kamayib boruvchi 
shaklida ham ifodalash mumkin:
 
for x:=x
n
 downto X
0
 do S; 
 
Masalan:
 1). for i:=10 downto 1 do X:=Sqr (i+1); S:=S+X; 

2). for n:=a+b downto 0 do S:=S+Sqrt (n*n+1);
2). 
Sharti oldin qo‘yilgan sikl operatori
. 
Bu operatorning 
umumiy ko‘rinishi quyidagicha:
while B do S;
bu yerda while (toki), do 
(bajarmoq) xizmatchi so‘zlar, B-mantiqiy ifoda, S-operator. S operator 
bajarilmasligi yoki bir martadan ortiq bajarilishi mumkin, chunki S 
operatorning har bir bajarilishidan oldin B ifodaning qiymati 
tekshiriladi. Agar ifoda chin (true) qiymat qabul qilsa S operator 
bajariladi, aks holda, ya’ni B yolg‘on (talse) qiymat qabul qisa, sikl 
operatorining bajarilishi tugaydi. 
Masalan: