O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»

O‘simligi 
Afrika boshqa materiklardan shu bilan farq qiladiki, uning hududi uchta 
flora oblastida joylashgan. Materikning Sahroi Kabir bilan birgalikdagi shimoliy
qismi Golartika, ekvatordan shimoldagi va janubdagi asosiy qismi Paleotropik va 
eng janubiy qismi Kap flora oblastiga qaraydi. Bular orasida Paleotropik
oblastining florasi ancha qadimiyroq bo‘lib, uning tarkibida Avstraliya bilan 
tarixiy davrda bo‘lgan aloqaning belgilari sezilib turadi. Shimoliy Afrika
florasining shakllanishi Janubiy YYevropa va G‘arbiy Osiyo florasining 
shakllanishi bilan bir vaqtda sodir bo‘lgan.
Afrika florasi tarkibida hozirga qadar 40000 dan ortiq tur borlig‘i 
aniqlangan. Shundan 900 ga yaqin turi tropik florasining endemiklari hisoblanadi.
Materikning o‘simlik qoplamida asosan tropik o‘simliklar tipi hukmronlik qiladi. 
Tropiqdan tashqari subtropik o‘simlik tiplari materikning eng shimoliy va eng
janubiy qismlarida uncha katta bo‘lgan maydonni qoplab olgan. Afrikaning 
harakterli o‘simlik tiplari savanna chul o‘simlik tiplari bo‘lib, ular materikning
84%, o‘rmonlar va butazorlar 9%, dashtlar, baland tog‘ o‘simliklari va vohalar 7% 
maydonini egallab olgan.
Yekvatorial iqlim mintaqasining o‘rtacha yillik yog‘in miqdori 1500-2000 
mm bo‘lgan joylarda nam tropik o‘rmonlar yaxshi rivojlangan. Ular materikning
8% maydonini qamrab olgan. Nam tropik o‘rmonlar Kongo xavzasining 
ekvatordan 4°sh.k. va 5° j.k lar oralig‘ida, Gvineya qo‘ltig‘i shimoliy sohillarpning
8° sh.k. gacha bo‘lgan rayonlarida keng tarkalgan. Daryo deltalarida va suv 
bosadigan sohillarda mangra o‘rmonlari rivojlangan. Eng qadimiy birlamchi nam
tropik o‘rmonlar Kongo botig‘ining markaziy qismida yaxshi saqlangan. Qolgan 
joylarda bu o‘rmonlarning o‘rnini nisbatan past bo‘yli ikkilamchi harakterga ega
bo‘lgan o‘rmonlar egallagan. 
Afrikaning tropik o‘rmonlari tur tarkibining boyligiga va egallagan
maydoniga ko‘ra Janubiy Amerika nam tropik o‘rmonlaridan keyin ikkinchi 
o‘rinda turadi. O‘rmonlarning eng baland yarusi bo‘yi 80 m ga yetadigan o‘lkan
fikuslardan, xilma-xil palmalardan, seyba va kola daraxtlaridan tarkib topgan. 
Undan pastki yarusda bananlar, Liberiya kofe daraxti, turli xil qirquloqlar o‘sadi.
Bu o‘rmonlar chirmashib o‘sadigan lianalarga va epifitlarga nihoyatda boy. Tropik 
o‘lkalarda yog‘ beradigan palmalardan katta-katta maydonlarda plantatsiyalar

---

---

barpo etilgan. Amerikadan keltirilgan kakao daraxti, kauchuk beradigan daraxt va

yog‘ beradigan palmalar ko‘p joylarda tabiy o‘rmonlar o‘rnini egallab olgan. Zona 
hududida yashaydigan mahalliy aholi banan, maniok va batatlar ham yetishtiradi.
Yekvatordan shimolga va janubga qarab borishda nam tropik o‘rmonlar 
savannalar bilan almashinadi. O‘rmonlar savannalarga o‘tish polosasida ancha
siyraklashadi, bargini to‘kadigan daraxtlar soni oshadi, o‘rmon massivlari 
o‘rtalarida savannalar paydo bo‘la boshlaydi.
Yomg‘ir fasli 8-9 oy davom etadigan savannalarda bo‘yi 2-3 m gacha 
yetadigan fil o‘ti, borodach va boshqa g‘allagulli o‘simliklar o‘sadi. Keng
maydonni egallab olgan va dengiz kabi mavj urib turgan boshoqli o‘tlar orasidan 
yuqoriga bo‘y chuzib turgan daraxtlar baobablar, palmalar va akatsiyalar uchraydi.
Savannalar ekvatordan shimolda 12° sh.k. gacha boradi. Janubiy yarim sharda 
savannalar zonasi keng polosa bo‘ylab cho‘zilib, Hind okeani sohillariga yaqin
joylarda tropikgacha davom etadi. Bu yerda boshoqli savannalar bilan bir qatorda 
quruq faslda bargini to‘kuvchi siyrak o‘rmonlar ham keng tarqalgan.
Yomg‘ir fasli 5-6 oygacha davom etadigan va yog‘in miqdori kamaygan 
joylarda kserofit o‘simliklardan tashkil topgan savannalar shakllangan.
Qurg‘okchil savannalarning o‘t o‘simliklari siyrak va past bo‘yli. O‘simliklari 
orasida daraxtlardan ko‘pincha turli xil akatsiyalar uchrab turadi. Bu tipdagi
savannalar tipik yoki quruq savannalar deb ataladi. 
Namgarchilik davri 3-5 oy davom etadigan rayonlarda tipik savannalar
quruk va tikanli butazorlar bilan almashinadi. Bunday o‘simliklar bilan band 
bo‘lgan joylar cho‘llashgan savannalr deb ataladi. Bu tipdagi savannalar shpmoliy
yarim sharda uncha keng bo‘lmagan polosa hosil qilib, tipik savannalardan 
shimolda joylashgan. Cho‘llashgan savannalar materikning sharqida keng
tarqalgan bo‘lib, Somali yarim orolini to‘liq egallab olgan va ekvatordan 
janubroqqacha cho‘zilib kelgan. Hozirgi paytda materikning 40% xududi
savannalar va siyrak tropik o‘rmonlar bilan band. 
Savanna o‘simliklar tipi o‘z navbatida chala cho‘l o‘simliklar tipi bilan
almashinadi. Chal cho‘l o‘simliklari shimoliy yarim sharda tor polosa hosil qilib, 
g‘arbdan sharqqa qarab cho‘zilgan, janubda esa ularning areali chegaralangan
bo‘lib, materikning ichkari qismida uchraydi. Shimoliy chala cho‘lda tikanakli 
butalar, past bo‘yli akatsiyalar, yulg‘unlar, ko‘pyillik dag‘al bargli boshoqlilar
o‘sadi. Janubiy Afrika chala cho‘l o‘simliklari shimoldagi chala cho‘llardan farq 
qilib, ular atoelar, sutlamadoshlar, sersuv mevali yovvoyi tarvuzlar va boshqa
sukkulentlardan tarkib topgan. Bulardan tashqari yostiqsimon tikanlar o‘simliklar, 
turli xil o‘tlar-gulsafsarlar, nilufarlar, amarillislar ham o‘sadi.
Iqlim sharoiti kontinentallashgan sari chala cho‘l o‘simlik gipi cho‘l 
o‘simliklari bilan almashinadi. Cho‘llar materikning shimoliy qismida keng
rivojlangan. Janubda cho‘llar Kalahari batig‘ining janubiy qismida va Afrikaning 
janubi-g‘arbida Atlantika okeani sohillarida o‘chraydi. Shimoliy yarim sharning
cho‘l o‘simliklari Osiyo cho‘llarning o‘simliklariga bir muncha o‘xshab ketadi. Bu 
yerda rivojlanish davri qisqa bo‘lsa ham efemerlar keng tarqalgan. Ular ahyon-
ahyonda yog‘adigan yomg‘irlardan keyingina yam-yashil maysalar hosil qiladi. 
Qumli cho‘llarda yantoqlar va retamalar, sho‘rxok yerlarda shuvoqlar va sho‘ralar

---

---

uchraydi. Toshloq cho‘llar uchun lishayniklar harakterli. Shimoliy cho‘llarda

xurmoli palmalardan tashkil topgan vohalar ko‘p uchraydp. Afrikaning janubi-
g‘arbidagi cho‘llarda endemik o‘simlik hisoblangan va bargining uzunligi 3 m
gacha yetadigan velvichiya o‘sadi. 
Afrikaning eng janubi-sharqiy nam subtropikli qismida doimiy yashil
o‘rmonlar hukmronlik qiladi. Ular temir daraxtidan, sariq daraxtdan, daraxsimon 
qirqquloqlardan, o‘tkir bargli kap daraxtidan va baland o‘tlardan tarkib topgan.
Qirg‘okdan uzoqlashgan sari yashil o‘rmonlar subtropik dasht boshoqli o‘t 
o‘simliklari bilan almashinadi. Bu regaonda subtropik dashtlar ayniqsa kontinental
iqlimli yassi tog‘liklarda yaxshi rivojlangan. Materikning shimoli-g‘arbiy va 
janubi-g‘arbiy soxillarida va tog‘ etaklarida dag‘al bargli doimiy yashil subtropik
butazorlar keng tarqalgan. 
Afrikaga YYevropa O‘rta dengiz subtropigidan sitrus o‘simliklari, toq,
bug‘doy va boshqa don ekinlari keltirilgan. Savannalarning o‘zlashtirilgan 
yerlarida paxta, yeryong‘oq, makkajo‘xori, tamaki, sholi, sorgo va boshqa xil
madaniy ekinlar yetishtiriladi.