O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti

Yoshlarda ma’naviy-mafkuraviy immunitetni mustahkamlashda OAV. 
Globallashuv, axborot sohasi liberallashayotgan bir paytda, uzoq-yaqin mamlakatlardagi 
turli hil siyosiy, mafkurafiy va boshqa kuchlar (120 ga yaqin davlat axborot xurujlarini uyushtirish 
ustida  ish  olib  bormoqda)o‘zlarining  g‘arazli  manfaatlari  yo‘lida  ommaviy  kommunikatsiya 
vositalaridan,  ayniqsa,  Internet  tarmog‘idan  foydalanib,  axborot  erkinligini  suiste’mol  qilib,  o‘sib 
kelayotgan  yosh  avlodga  axborot  tahdidlarini  kursatish  orqali,  hali  ongi  va  hayotiy  qarashlari 
shakllanib ulgurmagan yoshlarni chalg‘itish, yoshlarning ongi va qalbini egallash yo‘lidagi intilishlari 
kuchaytirayotgani hech kimga sir emasdir. 
Shunday ekan, nosog‘lom axborot oqimi va ta’siridan yoshlarni himoyalash uchun qanday 
huquqiy mexanizmlar mavjud, degan o‘rinli savol to‘g‘iladi?  
Milliy  qonunchiligimizda  ham  yoshlarni  nosog‘lom  axborotlardan  himoyalashning 
mexanizmlari mavjud bo‘lib, xususan, O‘zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining 
asoslari to‘g‘risidagi Qonunda “O‘zbekiston Respublikasida yoshlar orasida odob-axloqni buzishga, 
shu jumladan zo‘ravonlikni, hayosizlikni va shafqatsizlikni tashviqot qilishga qaratilgan har qanday 
hatti-harakatlar  man  etilishi”,  Bola  huquqlarining  kafolatlari  to‘g‘risidagi  Qonunda  “Pornografiya, 
shafqatsizlik va zo‘ravonlikni namoyish etuvchi, inson qadr-qimmatini tahqirlovchi, bolalarga zararli 
ta’sir ko‘rsatuvchi va huquqbuzarliklar sodir etilishiga sabab bo‘luvchi ommaviy axborot vositalaridan 
foydalanish, adabiyotlarni tarqatish hamda fil’mlarni namoyish etish taqiqlanishi” belgilab berilgan 
bo‘lsada, bugungi axborot makonidagi tendensiyalar, axborot ekspansiyasi, agressiv axborotlarning 
kuchayishi milliy qonunchiligimizni va ma’rifiy-tarbiyaviy ishlarimizni yanada kuchaytirishni taqoza 
etadi desak mubolag‘a bo‘lmas. 
Zamonaviy  ommaviy  kommunikatsiya  vositalari  bizni  global  axborot  makoni  bilan 
bog‘lab,  axborotni  olish  va  tarqatish  geografiyasini  kengaytirib,  dunyo  mamlakatlari  va  xalqlarini 
yaqinlashtirdi. Bu ijobiy  holat, albatta. Biroq, axborot makonida taxdidlar bor ekan, milliy axborot 
makonimizga chegara quyib bo‘lmasligini nazarda tutib, kelajagimiz vorislarini uylab, vayronkorlik 
va buzg‘unchilik mazmunidagi axborot oqimini cheklashimiz, yosh avlodning ma’naviy olamining 
daxlsizligini asrashimiz kunning dolzarb vazifalaridan biri desak, mubolag‘a bo‘lmas. 
Inson o‘zida bunday madaniyatni tarbiyalashi uchun nima qilishi zarur? Buning uchun u 
yoki  bu  axborotni  eshitar  ekan,  har  bir  inson  hech  bo‘lmaganda  “Bu  axborotni  kim  uzatayapti?”, 
“Nima uchun uzatayapti?” va “Qanday maqsadda uzatayapti?” degan savollarni o‘z-o‘ziga berishi, 
unga asosli javob topishga harakat qilishi kerak bo‘ladi. Ana shundagina turli g‘oyalar ta’siriga tushib 
qolish,  taqdim  etilayotgan  ma’lumotlarga  ko‘r-ko‘rona  ergashishning  oldi  olinadi.  Shakllangan 
axborot  iste’moli  madaniyati  milliy  manfaatlarimiz  va  qadriyatlarimizga  zid  bo‘lgan  xabar, 
ma’lumotlarga nisbatan o‘ziga xos qalqon rolini o‘taydi, shaxs dunyoqarashi va xulqidagi sobitlikni 
ta’minlashga xizmat qiladi.  
Axborot  iste’moli  ijtimoiy,  aniqrog‘i,  ma’naviy  ehtiyojlarni  qondirishga  qaratilgan 
hodisadir. Axborot iste’molining xizmatlar iste’molining o‘ziga xos shakli hisoblanadi. Ma’lumki, har 
qanday xizmatni iste’mol qilishdan avval uning sifati, narxi, foydasi, qulayligi va boshqa shu kabi 
xususiyatlariga  e’tibor  beriladi.  Bu  jarayonda,  iste’mol  qilinayotgan  xizmatning  talab-taklif 
xususiyatlari  ham inobatga olinadi. Masalan, taklifi kamayib ktegan xizmatlarning iste’mol darajasi 
yuqori bo‘lib, ularga  talab kuchayadi. Mazkur xususiyatlar axborot iste’moli jarayoniga ham xosdir. 

---

Biroq  ma’anviy  ne’mat  bo‘lgan  axborotni  iste’mol  qilish  o‘ziga  xos  tomonlari  bilan  ham  ajralib 
turishini  ta’kidlash  joiz.  Xususan,  axborot  konkret  shaxs,  ijtimoiy  guruh,  millat,  jamiyat  va  davlat 
tomonidan  iste’mol  qilinadi-ki,  mazkur  darajalarda  iste’mol  jarayonlari  bir-biridan  farq  qiladi. 
Masalan , biron shaxs uchun qiziqarli bo‘lgan ma’lumot, muayyan ijtimoiy qatlam yoki guruh uchun 
ahamiyatsiz  bo‘lishi  mumkin.  Shuningdek,  axborot  makon  va  zamon  xususiyatlariga  ham  ega. 
Chunonchi,  g‘arbda  o‘ta  ommabop  bo‘lgan  axborotlar.  Sharq  xalqlari  tomonidan  kam  iste’mol 
qilinishi  mumkin.  Bundan  tashqari,  ma’lum  bir  tarixiy  davrda  katta  qiziqish  bilan  kutib  olingan 
ma’lumotlar, vaqt o‘tishi bilan odatiy holga aylanishi va ijtimoiy hayotda bu tarzda in’ikos etmasligi 
mumkin. 
Axborot  iste’moli,  kim  tomonidan  iste’mol  qilinishidan  qat’i  nazar,  qabul  qilish, 
tushunish, talqin etish kabi bir-biri bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan bosqichlarda amalga oshadi. 
Bugungi kunda, axborot iste’moli jarayoni ham o‘ziga xos madaniyatni taqozo etmoqda-
ki, madaniyatning bunday shakli insoniyat ma’naviy madaniyatining tarkibiy qismiga aylanishi zarur. 
Axborot iste’moli madaniyati globallashuv jarayonlarining xarakterli xususiyatlaridan biri 
bo‘lgan,  Internet  tarmog‘i  jadal  rivojlanib  borayotgan  hozirgi  sharoitda,  ayniqsa,  muhim  ahamiyat 
kasb etadi. 
Bugungi  dunyoda  axborot  muhim  ahamiyatga  ega  bo‘lgan  siyosiy  omil  hisoblanadi. 
Dunyo  bo‘yicha xabar  tarqatuvchi  ommaviy  axborot  vositalariga ega bo‘lgan davlatlar  yer  yuzida 
kechayotgan siyosiy voqealarni o‘z manfaatlaridan kelib chiqqan holda talqin qiladi va boshqalarga 
yetkazadi. Tarqatilayotgan xabarlar asl haqiqatdan yiroq bo‘lganligi tufayli ko‘pgina mamlakatlar va 
xalqlar    tajovuzkor  davlatlarning  ta’siriga  tushib  qolmoqda.  Bu  esa  adolatsiz  urushlarning  davom 
etishiga olib kelmoqda. Ana shu holatni nazarda tutgan holda axborot va ommaviy axborot vositalari 
omilini tahlil etishga harakat qilamiz.      
Ma’lumki,  huquqiy  fuqarolik  jamiyatida  eng  muhim  demokratik  institutlardan  biri  – 
ommaviy  axborot  vositalari  sanaladi.  Rivojlangan  demokratik  tizimda  “To‘rtinchi  hokimiyat”  deb 
e’tirof etilgan ommaviy axborot vositalari ikki muhim vazifani ado etadi: 
˗  birinchidan, jamiyatdagi siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy, ma’rifiy islohotlarni targ‘ib 
va tahlil etadi;  
˗  ikkinchidan,  jamiyatdagi  turli  qatlam  fikrini  ifodalash  barobarida  ijtimoiy  fikrni 
shakllantiradi  va  yo‘naltiradi.  Demak,  mamlakatdagi  ijobiy  o‘zgarishlar,  iqtisodiy  yuksalishlar 
Ommaviy  axborot  vositalarining  mavqei  va  darajasini  belgilaydi.  O‘z  o‘rnida  axborot 
vositalarining erkin va mustaqil faoliyatini ta’minlamay turib demokratik o‘zgarishlarga erishib 
bo‘lmaydi.  Birinchi  Prezidentimiz  I.Karimov  Oliy  Majlisining  ikkinchi  chaqiriq  9-sessiyasida 
jamiyatimiz  oldidagi  muhim  strategik  vazifalar,  davlat  siyosatining  ustuvor  yo‘nalish  hamda 
tamoyillarini ko‘rsatib, fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirishdagi muhim ustuvor yo‘nalish 
sifatida so‘z va matbuot erkinligini ta’minlash ekanini shunday tahlil etadi: “Jamiyatimizni yanada 
rivojlantirish va sifat jihatidan yangilash borasidagi to‘rtinchi va o‘ylaymanki, eng muhim ustuvor 
yo‘nalish  –  bu  inson  huquqlari  va  erkinliklarini,  so‘z  va  matbuot  erkinligini,  shuningdek, 
oshkoralikni,  jamiyatda  o‘tkazilayotgan  islohotlarning  ochiqligini  ta’minlaydigan  demokratik 
tamoyillarni  so‘zda  yoki  qog‘ozda  emas,  amaliy  hayotda  joriy  qilishdir,  desak  har  tomonlama 
to‘g‘ri bo‘ladi”.
54
 
Ommaviy axborot hukumat va xalq o‘rtasida vositachi sifatida siyosiy partiyalar, davlat 
va  nodavlat  tashkilotlari  bilan  ijtimoiy  muvozanatni  saqlaydi.  Ommaviy  axborot  vositalari 
davlatning siyosatini, muayyan masalalar bo‘yicha, nuqtai nazarini, shu yo‘ldagi  Farmon, qaror 
va qonunlarni xalqqa yetkazadi. O‘z navbatida xalq davlatning ichki va tashqi siyosatidan boxabar 
bo‘ladi, uni tahlil etib, o‘ziga yarasha xulosa chiqarishga intiladi, noqonuniy hatti-harakatlarning 
oldini olishga harakat qiladi. Demak, ommaviy axborot vositalarining mavjudligi bois jamiyatda 
xalq hokimiyati va inson huquqlari ta’minlanadi. 
Shu  tariqa,  axborot  xavfsizligini  ta’minlash  —  bu,  g‘animlarimiz  tomonidan