Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti o. Sh. Mamanazarov

 
Oʻz-oʻzini nazorat qilish uchun savollar 
1. Loyiha boshqaruvining asosiy shartlarini tushuntirib bering.  
2. Loyihani tuzish nimani anglatadi?  
3. Loyiha boshqarish funksiyalarini sanab oʻting.  
4. Loyihani boshlash jarayonida qanday qadamlar mavjud?  
5. Rejalashtirish jarayonining asosiy tartib-qoidalarini sanab oʻting.  
6. Loyiha ishtirokchilariga nom bering. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
  51 
 
V BOB. BIZNES TUZILMAVIY LOYIHALAR (BIZNES - STRUKTURAVIY 
LOYIHALAR) 
 
5.1. Prinsiplar, metodlar va rejalashtirish tizimi 
 
Ishlab  chiqarishni  rejalashtirish  ish  rejalarini  tayyorlash,  mablagʻlarni 
aniqlash, ularni  amalga  oshirish  uchun  zarur  boʻlgan  mehnat  va  moddiy  resurslarni, 
shuningdek  rejalarni  amalga  oshirishni  monitoring  qilishda  ifodalanadi.  Korxona 
darajasida  prognozlar  miqyosi,  prognozlash  vaqti  va  maqsad  boʻyicha  tasniflanadi. 
Turli  xil  tashkiliy  shakllardagi  korxonalarda  vazirliklar  darajasida  mintaqaviy  va 
tarmoq prognozlari bilan bogʻliq boʻlgan mikroiqtisodiy bashoratlar amalga oshiriladi. 
Prognoz  davrida  tasniflash  uzoq  muddatli  (5-15  yil),  oʻrta  muddatli  (1-5  yil),  qisqa 
muddatli  (oydan  yilgacha)  va  operatsion  (oygacha)  prognozlarni  ajratishga  imkon 
beradi. Maqsadga  muvofiq tartibga  solish  va  qidirish bashoratlari  ajratiladi: birinchi 
holda, standartlar yordamida qishloq xoʻjaligining ob’yekti kelajakdagi holati prognoz 
qilinadi,  ikkinchidan,  ob’yektning  holati  ishlab  chiqarish  jarayonining  mavjud 
omillarini inobatga olgan holda belgilanadi. Bevosita rivojlanishning asosiy prinsiplari 
muntazam,  izchil,  oʻzgaruvchan,  doimo  uzluksiz,  aniqlik,  rentabellik  yoki 
qaytarishdir. Korxonalarning turli tashkiliy shakllari uchun prognozlash usullari ikkita 
katta  guruhga  boʻlinadi:  intuitiv  va  rasmiylashtirilgan.  Oʻz  navbatida,  operatsiya 
prinsipi  va  axborot  olish  usuliga  koʻra  intuitiv  bashoratlar  alohida  va  jamoaviy 
ekspertizaga  boʻlinadi.  Birinchisi  intervyular,  tahliliy  yozuvlar,  ikkinchisi  -  fermer 
xoʻjaliklari  mutaxassislari  tomonidan  olib  borilgan  ekspertizadir.  Formallashtirilgan 
predmetlar  ekstrapolatsiya,  iqtisodiy  va  matematik  modellashtirish  usullarini  oʻz 
ichiga  oladi.  Kerakli  prognozlar  asosida  korxonalar  uchun  rejalar  ishlab  chiqiladi. 
Prognozlardan  farqli  oʻlaroq,  reja  qat’iy  aniqlangan  maqsad  va  obyektning  aniq 
faoliyat muddati aniqlanganligi toʻgʻrisida aniq tasavvurni ifodalashdir. 
 
Bozor  iqtisodiyotida  rejalashtirishning  toʻrtta  asosiy  tamoyillari  boʻladi: 
optimallashtirish,  moslashuvchanlik,  rejani  amalga  oshirishda  moslashuv  va 
ishonchlilik. Optimallik iqtisodiy-matematik va boshqa usullardan foydalangan holda 
tizimli  yondoshishni  oʻz  ichiga  oladi.  Rejada  ishlab  chiqarishning  nisbatan 
moslashuvchanligini, 
bozorga 
oldindan 
belgilangan 
zaxiralar 
yordamida 

---

 
  52 
 
moslashuvchanligini,  tashqi  va  ichki  omillarning  ta’sirini  ta’minlaydigan  texnik  va 
iqtisodiy koʻrsatkichlar boʻlishi kerak. Ishonchliligi moslashuvchanlik xususiyatlarini, 
iqtisodiy tizimning maqbulligini va texnik-iqtisodiy koʻrsatkichlarning barqarorligini 
birlashtiradi. 
 
Korxonalarda  rejalarni  ishlab  chiqish  uchun  maxsus  qoidalar,  metodlar  va 
usullar majmui rejalashtirish metodologiyasidir. 
 
Asosiy  rejalashtirish  usullari  –  balans  uslubi,  variantuslubi,  dastur-maqsadli 
uslubi, iqtisodiy-matematik va normativ resurs uslubidir. 
 
Balans  usuli    tabiiy  va  qadriyatlar  muvozanatining  rivojlanishini  oʻz  ichiga 
oladi, shu jumladan mehnat, moddiy, yer, energetik balanslarini ajratish lozim. 
 
Variant  usulining  asosi  -  texnik  va  iqtisodiy  koeffitsientlarning  turli  xil 
variantlarini, 
moddiy-pul 
xarajatlarni, 
tarmoqlarning 
balans 
aloqalarini 
rivojlantirishdir. 
 
Dastur-  maqsadli  uslubi  faoliyatning  aniq  maqsadini  tanlash  va  uning  bir 
necha  imkoniyatlari,  korxonaning  oʻzaro  bogʻliq  iqtisodiy  va  ijtimoiy  rivojlanish 
dasturlarini ishlab chiqishga asoslangan. 
 
Iqtisodiy  va  matematik  usullar  rejalashtirishda  keng  qoʻllaniladi,  undan 
matematik statistika usullarini, iqtisodiy va matematik modellarni va ommaviy xizmat 
nazariyasini ajratib olish kerak. 
 
Normativ-resurs uslubini qoʻllash rejalashtirish - ishlab chiqarish jarayonining 
asosiy  omillari  boʻyicha  iqtisodiyotning  ishlab  chiqarish  salohiyatini  iqtisodiy 
baholashga  asoslangan.  Ishlab  chiqarish  salohiyatiga  koʻra,  qishloq  xoʻjaligi 
korxonasining  barcha  resurslarining  miqdori,  munosabati  va  optimal  nisbati 
tushuniladi.