Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti

Korxonalarning joriy moliyaviy holati fundamental tahlili
A. Moddiy ragʻbat 
B. Risk 
1. “Narx-daromad” nisbati AAA rey-tingli 
obligatsiyalar daromadliligi-ning teskari yarim 
miqdoridan kammi? Masalan, AAA reytingli 
obligatsiyalar daromadliligi 12 foiz boʻlsa, 
unda teskari miqdori 1/0,12=8,33, undan 
yarmisi esa 4,16. Shunday qilib, bu aksiya 
uchun savolga javob “ha” boʻlishi holatida 
uning “narx-daromad” nisbati miqdori 4,16-
dan kam boʻlishi kerak.
6. “Qarz-kapital” nisbati 1 (birdan) kammi? Bu 
nisbat – umumiy qarzni balans hisobotiga mos 
keluvchi aksiyadorlik kapitaliga boʻlinmasi.
2. “Narx-daromad” nisbati miqdori ohirgi besh 
yil 
uchun 
“narx-daromad” 
nisbatining 
“oʻrtacha” eng katta miqdoridan 40 foiz 
kammi? Bunda aksiya uchun bir yildagi “narx-
daromad” nisbatining “oʻrtachasi” – bu 
aksiyaning oʻrtacha yillik narxini shu yil uchun 
aksiya 
boʻyicha 
daromad 
miqdoriga 
boʻlinmasiga teng. 
7. Joriy nisbat 2 (ikkidan) kattami? Bu nisbat – 
joriy 
aktivlarni 
joriy 
majburiyatlarga 
boʻlinmasi.
3. Aksiya boʻyicha dividend daromad-liligi 
AAA obligatsiyalar boʻyicha daromadlilikning 
2/3 qismidan kam boʻlmagan miqdoriga 
tengmi?
8. Umumiy qarz joriy aktivlarning sof bahosini 
ikkiga koʻpaytirilgan miqdoridan kammi? 
Bunda joriy aktivlarning sof bahosi – bu joriy 
aktivlar va umumiy qarz ayirmasi.
4. Aksiya narxi bir aksiyaga hisob-langan real 
balans bahosining 2/3 qismidan kammi? Bunda 
bir aksiyaga hisoblangan real balans bahosi – 
bu jami aktivlar va umumiy qarz ayirmasini 
muomaladagi 
aksiyalar-ning 
umumiy 
miqdoriga boʻlinganiga teng.
9. Ohirgi 10 yilda bir aksiyaga daro-madlar 
oʻsishi surʼati yiliga oʻrtacha 7 foizdan kam 
emasmi? Bunda g oʻsish surʼati Ye
0
=Ye
-
10
(1+g)
10
formuladan topiladi (Ye
0
– ohirgi yil 
uchun bir aksiya boʻyicha daromadlar, Ye
-10
– 
10 yildan tugaganidan keyingi yil uchun bir 
aksiyaga daromadlar). Agar savolga “ha” 
javobini olish kerak boʻlsa, unda g 7 foizdan 
kam boʻlmasligi lozim.
5. Aksiya narxi bir aksiyaga hisoblangan joriy 
aktivlarning sof bahosining 2/3 qismidan 
kammi? Bu baho joriy aktivlar va umumiy qarz 
ayirmasini 
muomaladagi 
aksiyalar-ning 
umumiy miqdoriga boʻlinganiga teng.
10. 9-chi savoldagi vaqt muddatida (yaʼni 8 
yoki undan koʻp yilda) g 5 foizga tengmi yoki 
kammi? Bunda daromadlilikning yillik oʻsish 
surʼatini 10-ta koʻrsatkichlarini aniqlash kerak, 
keyin ularning kamida ikkitasi 5 foizdan koʻp 
boʻlishini tekshirish lozim, masalan, 4 foizga 
tengligini. 
Savollarning birinchi 5 tasi moliyaviy ragʻbatga, qolgan 5 tasi esa riskka 
bagʻishlangan. Bu savollarga javob topishdan maqsad eng katta “ragʻbat-risk” 
nisbatiga ega aksiyalarni topishdir. Grexem-Ri boʻyicha aksiyani sotib olishni 

---

120 
taklif qilish uchun barcha savollarga ijobiy javob berishi shart emas. Masalan, 
avval 6-chi savol boʻyicha salbiy javob olingan aksiyalarni hisobdan chiqariladi. 
Keyin 1, 3 yoki 5-chi savolga “yoʻq” degan javob olingan aksiyalar inobatga 
oligmaydi. Qolgan aksiyalar esa sotib olish uchun nomzod boʻladilar.
Qaysi aksiyalarni sotish kerak degan qarorga investor Grexem-Ri 
yondashuviga asosan kelmoqchi boʻlsa, ikki hol koʻrsatiladi: aksiyalar kursi 50 
foizga koʻtarilganida yoki ularni sotib olinganidan ikki yil oʻtsa (bu holatlarning 
qaysi biri oldinroq sodir boʻlsa) sotib yuborishi lozim boʻladi. Agarda bu ikki hol 
ham sodir boʻlmasa, aksiyalar dividend bermasa yoki koʻrsatilgan savollarga 
“yoʻq” degan javob boʻlsa, unda aksiyalar tezdan sotilishi shart boʻladi.
Fundamental tahlilining 
afzalligi
quyidagilardan iborat: 
–
kompaniya-emitent aksiyasining bozordagi haqiqiy kursini belgilaydi; 
–
portfel tarkibidagi “nedootsenennqy” va “pereotsenennqy” aksiyalar 
aniqlanadi, portfel riski kamaytiriladi va daromadlik oiriladi; 
–
yuqori daromad keltiruvchi va mablagʻlar xavfsizligini taʼminlovchi 
optimal portfel shakllantiriladi.