Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
173 XIV bob. INVЕSTITSIYA VA PAY FONDLARI 14.1. Investitsiya fondlarining iqtisodiy mohiyati, paydo boʻlishi va ahamiyatli jihatlari Bugungi kunda investitsiya va pay fondlari moliya bozorining muhim ishtirokchilari qatorida tilga olinadi. Investitsiya fondlari rivojlangan davlatlar moliya bozorlarida ham keng miqyosda faoliyat koʻrsatib kelmoqda. Shundan kelib chiqqan holda quyida mazkur masala xususida toʻxtalib oʻtamiz. Investitsiya fondlari koʻplab investorlar tomonidan tanlangan investitsion vositachilar hisoblanadi. Bunda “Investitsiya fondlari moliyaviy vositachilar sifatida individual investorlarga aksiyalarni sotish orqali fond shakllantiradilar va fond mablagʻlarini aksiya va obligatsiyalar bilan diversifikatsiyalangan investitsiya portfelini sotib olishga yoʻnaltiradilar” 91 . Investitsiya fondlari faoliyati oʻz aksiyalarini joylashtirish orqali jalb qilingan kapitalni boshqa moliyaviy aktivlarga, xususan qimmatli qogʻozlarga kiritish orqali daromad olish hamda olingan daromadni aksiyadorlar oʻrtasida taqsimlash asosida tashkil etiladi. Bunda daromad olish deganda kurs oshganda qimmatli qogʻozlarni (xorijiy valyutalarni) qayta sotish, olinadigan foiz yoki dividend koʻrinishilagi tushumlar nazarda tutiladi. Investitsiya fondlari aksiyalar muomalaga chiqarishidan ham koʻrinib turibdiki, milliy va xalqaro amaliyotda ular aksiyadorlik jamiyatlari shaklida tashkil etiladi. “Investitsiya fondlarining paydo boʻlishi 1800-yillar oʻrtalarida Angliya va Shotlandiyaga toʻgʻri keladi. Investitsion kompaniyalar cheklangan resurslarga ega investorlarning pul mablagʻlarini birlashtirish hisobiga tashkil etilgan boʻlib, oʻz navbatida yigʻilgan pullar turli qimmatli qogʻozlarga yoʻnaltirilgan. Amerika qoʻshma shtatlari iqtisodiy oʻsishi uchun Amerika temir yoʻl kompaniyalari obligatsiyalariga kapital kiritila boshlangach, bunday investitsion kompaniyalar nihoyatda ommalashadi. 1824 yilda Bostonda birinchi investitsiya fondi asosiy sohalarga investitsiyalar kiritish uchun mablagʻlar jalb qilish maqsadida aksiyalar muomalaga chiqargan” 92 . Birinchi investitsiya fondi faoliyat muvaffaqiyatli kechgach, bunday fondlar koʻplab tashkil etila boshlandi. 1929-1933 yildagi jahon iqtisodiy inqirozi investitsiya fondlari rivojlanishiga salbiy taʼsir koʻrsatdi. Xususan, “1929 yildagi fond bozorining qulashi investitsiya fondlari rivojlanishini bir necha oʻn yillar davomida toʻxtatib qoʻydi, chunki mayda investorlarning aksiyalarga investitsiyalar va qisman investitsiya fondlariga ham ishonchini pasaytirdi. 1940 yilda AQSHda toʻlovlar va investitsiya siyosati bilan bogʻliq munosabatlarni oshkor qilish siyosatiga doir koʻplab talablarni oʻz ichiga olgan “Investitsiya 91 Frederic S.Mishkin, Stanley G.Eakins.Financial markets and institutions. – 7th ed. – USA: Pearson, 2012.– P. 30. 92 Frederic S.Mishkin, Stanley G.Eakins.Financial markets and institutions. – 7th ed. – USA: Pearson, 2012.– P. 490. 174 kompaniyalari toʻgʻrisida”gi Qonun qabul qilindi. Natijada investitsiya fondlari faoliyatida barqaror oʻsish va sanoatni qoʻllab-quvvatlash qaytadan boshlandi” 93 . Investitsiya fondlariga investorlar jalb qilinishidagi asosiy jihat investitsion faoliyatni markazlashgan tartibda diversifikatsiyalashdir. Bunda kapital egalarining investitsiya fondlari bilan hamkorlikda ishlashiga yetakchi tarmoq va sohalardagi aksiyadorlik kompaniyalari aksiyalarini mayda investorlarning sotib ololmasligi, investitsiya fondlari tomonidan risklarni hisobga olishga alohida eʼtibor qaratishi ham sabab boʻladi. Shuni alohida qayd etish kerakki, investitsiya fondlari faoliyati fond bozorida operatsiyalarni amalga oshirish boʻyicha hech qanday tajribaga ega boʻlmagan kapital egalari uchun ham ahamiyatga ega. Chunki ularning risklarni toʻgʻri baholay olmasligi natijasida moliyaviy yoʻqotishlar yuzaga kelishi mumkin. Umumiy holda investitsiya fondlari afzalliklari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin (14.1-rasm): Yüklə 2,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|