O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi toshkеnt kimyо-tеxnologiyаsi instituti

Kolbalar. Tajriba qilish uchun suyuqliklarni saqlash, haydalayotgan moddalarni yig‘ish va eritmalar tayyorlash uchun tubi yassi, o‘zi esa konussimon yoki yumaloq kolbalar ishlatiladi. Reaksion kolbalarni uning hajmini 2/3 qismidan ortiqcha to‘ldirish kerak emas. Asbobning barcha qismlari zich ulanish va sig‘imi tashqi atmosfera bilan birlashgan bo‘lishi kerak. Aks holda asbob qizdirilganda sig‘im kengayib atmosfera bilan aloqa bo‘lmasligidan portlash yuz berishi mumkin. Reaksiyaga kirishuvchi moddalarni nam havodan saqlash uchun asbobning atmosfera bilan birlashgan joyiga mahsus kalsiy xloridli nay ulash shart.

Kolbalar reagentlarga va issiqqa chidamlik bo‘lgan shishalardan ishlanadi. Kolbalar hajmiga, shakliga ko‘ra har xil bo‘ladi (rasm.1):

1.Rasm a) yumaloq tubli, b) yassi tubli, v) 2 yoki 3 bo‘g‘izli, g) konussimon kolba (Erlenmeyer kolbasi), d) Keldal kolbasi, ye) noksimon kolba, j) o‘tkir tubli kolba, z) Vyurs kolbasi (haydash kolbasi), i) o‘tkir tubli (haydash uchun) Klyayzen kolbasi, k) Favorskiy kolbasi, l) Bunzen kolbasi.

Ba'zan reaksiyalarni olib borishda ikki, uch va hatto to‘rt bo‘g‘izli kolbalar ham ishlatiladi. Ikki va uch bo‘g‘izli kolbalar bo‘lmagan holda murakkab moslama tuzishga to‘g‘ri kelsa, unda oddiy yumaloq tubli kolbalar bilan sovitkichlarga turli nasadkalar, forshtoslar, alonjlar o‘rnatib ishlatiladi (rasm 2).

2. Rasm a) shlifli trubkalar b) allonjlar, v) nasadkalar g) ulash trubkalari, d) zatvorlar.

Suyuqliklarni filtrlash, ajratib olish uchun har xil voronkalar ishlatiladi (rasm 3).


3.Rasm Voronkalar: a) oddiy, b) Shotta voronkasi, v) ajratish, g) tomizgich.

Laboratoriya voronkalaridan suyuqliklarni bo‘g‘zi tor idishlarga quyish, filtrlash uchun foydalaniladi. Ajratish voronkalari aralashmaydigan suyuqliklarni ajratib olish, ekstraksiyada ishlatiladi. Tomizgich voronkalardan sintez davomida suyuqliklarni tomizish uchun foydalaniladi.

Issiqlik bilan bog‘liq bo‘lgan ba'zi laboratoriya ishlarida farfor idishlar: stakanlar, kosachalar, tigellar ishlatiladi. (4.Rasm)



4.Rasm Farfor idishlar: a) kosacha, b) Byuxner voronkasi, v) tigel, g) xavoncha, d) qoshiq, ye) stakan, j) qayiqcha, z) shpatel

Cho‘kmalarni vakuumda filtrlash, yuvish uchun farfor nutch-filtr-Byuxner voronkasidan foydalaniladi. Farfor xavonchalar qattiq moddalarni maydalash, aralashtirish uchun ishlatiladi.

Eksikatorlar gigroskopik moddalarni saqlash va quritish uchun ishlatiladi.


5. Rasm Eksikatorlar: a) vakuumli, b) oddiy
Aralashmadagi komponentlar bug‘lanib ketmasligi uchun reaksion aralashma solingan idish og‘ziga qaytarma sovutgich ulanadi. Unda bug‘ sovib kondensatlanadi va reaksion aralashmaga qaytib tushadi. Sovutgichlarning eng oddiysi havo sovutgichi bo‘lib, u oddiy uzun shisha naydan yasaladi. Bunday sovutgichlardan qaynash temperaturasi 150°S dan past bo‘lmagan moddalarning bug‘larini suyuqlikka aylantirishi uchun suv bilan sovitiladigan turli xil shakldagi qaytarma sovutgichlardan foydalaniladi. Bularga Libix sovutgichi, sharikli sovutgich, ichki sovutgich nayi spiralsimon, sovitgichi to‘g‘ri-yu, o‘zi esa spiralsimon va sanab o‘tilgan sovitgichlarning tuzilishini o‘zida mujassamlashtiruvchi yanada samarali sovitgichlar kiradi. Eng ko‘p ishlatiladigan to‘g‘ri sovutgich Libix sovitgichidir (6.rasm).


6.Rasm Sovitqichlar: a) xavoli, b) Libix sovitqichi, v) sharsimon, g) spiralsimon, d) Dimrot sovitqichi va e) deflegmator.