O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Gap yuzasidan quyidagicha mashq turlaridan foydalanish mumkin:
1. O’qituvchi yoki o’quvchilardan biri aytgan gapni o’quvchilarning
xattaxtada chizma shaklida tasvirlashi va tushuntirishi (bunda gap rasm asosida 
tuziladi). 
2. O’qituvchi tavsiya qilgan gap chizmasini o’quvchilarning izohlashi va unga 
mos gap tuzishi. Bunda o’qituvchi tuzadigan gap alifbe va yozuv daftaridagi rasmlar 
asosida bo’ladi.
3. Berilgan mazmunli rasm asosida tuzilgan hikoyadan o’rganilayotgan tovush-
harf qatnashgan so’z bor gap ajratib olinib, uning chizmasi xattaxtada chizdiriladi. 
SHundan so’ng o’sha so’z bo’g’in - tovush jihatdan tahlil qilinadi. 
4. Rasm asosida tuzilgan hikoyadan istalgan gapning chizmasini xattaxtada 
ifodalash. Bunda o’quvchilarning gapni bir butun holda xotirasida saqlagani, gapga 
xos xususiyatlarni ongli o’zlashtirgani aniqlanadi. Bu jarayonda bir necha 
o’quvchiga bir nechta gap chizmasi chizdirilishi mumkin. Bunda gap qurilishini 
kuzatadilar va so`zlarning gapda o`z o`rni bo`lishini anglay boradilar. 
5. Hikoyadan berilgan chizmaga mos gapni ajratib olish va izohlab berish. 
6. Hikoyadagi har bir gapning nusxasini chizdirish. Hikoya dastlab 2-3, so’ng 
4-5 gapli bo’lishi zarur. Tuzilgan hikoyani o’qituvchi qayta aytib turadi, o’quvchilar 
bittadan uni xattaxtada ifodalaydi. Hikoyaning nusxasi shu tariqa xattaxtada o’z 
ifodasini topadi. Misol: 
Mana katta dala. 

---

85 
Bolalar bodring terdilar. 
Amaki ularga rahmat aytdi. 
7. Kartochkalar bilan ishlash. Bunda bir necha o’quvchilarga quyidagicha 
shakllar chizilgan kartochkalar tarqatiladi: 
1. 
2.
3. 
So’ngra ularga har bir kartochkani o’z o’rniga qo’yib, gap tuzish va tushuntirib 
berish topshirig’i beriladi. Bunday topshiriqlar o’tirgan o’quvchilarga tasmachalarda 
bajartirilishi mumkin. Hech bo’lmaganda topshiriqning to’g’ri bajarilgan-
bajarilmaganini so’rash lozim.
8. Gapni so’zlar qo’shib kengaytirish va uni chizmada ifodalash. Bunda 
o’qituvchi gapdagi narsalarning belgilarini topishga undovchi savollar berib turadi. 
(
Qanday
olmalar?, 
qachon
terdi?, 
qaerdan
terdi? va shu kabi) 
Bunday ish turi o’quvchining bilish faolligini oshiradi, darsga qiziqish 
uyg’otadi. Bu jarayonda o’quvchilar gapning yozilishi bilan bog’liq imloviy 
bilimlarni egallab boradilar, ularning gapni to’g’ri tuzish malakalari rivojlanadi. 
Yuqoridagi mashqlar savod o’rgatish darslari davomida izchil uyushtirib 
boriladi. Bu xil mashqlar o’quvchilar tomonidan yo’l qo’yiladigan tipik xatolarning 
(gap chegarasini farqlamaslik) oldini olish imkonini yaratadi. O’quvchilar gapning 
ohangiga, to’xtamlariga e’tibor berib, uni chegaralab olishga o’rganadilar.