O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

 
 
6.2. Informatika va axborot texnologiyalari yo„nalishidagi fanlarning 
ilmiy-tadqiqot metodlari 
Ilmiy bilish metodlari
obyektni o‗rganishning asoslangan va izchil usullari va 
qoidalaridir. Muayyan fanlarning umumilmiy, xususiy va maxsus metodlari tafovut 
etiladi. Tabiiyki, fan epistemologiyasida ularning dastlabki ikkitasi bevosita qiziqish 
uyg‗otadi.
Insonning o‗zini qurshagan olamni bilishi subyekt (inson, kishilik jamiyati) va 
obyekt (butun atrof olam yoki uning bo‗lagi)ning murakkab, dialektik jihatdan 
ziddiyatli faol o‗zaro ta‘sirga kirishish jarayoni, butun borliqning mavjudligi, 
rivojlanishi va o‗zgarishi qonuniyatlarining odamlar ongida aks etishidir. Hozirgi 
zamon nemis ekzistensialisti – faylasufi va germenevtigi Martin Xaydegger: «Bilish 
tadqiqot sifatida borliqni hisobot berishga chorlaydi», deb juda o‗xshatib aytgan.
Subyektning obyektni, uning tomonlari, sifatlari va xossalarini bilishi ikki 
darajada – empirik va nazariy darajalarda sodir bo‗ladi. Ilmiy bilish ham ayni holda 
bundan mustasno emas. Bilishning vazifasi va maqsadi haqiqatning tagiga etishdan, 
turli hodisalarni o‗rganish yo‗li bilan ularning mohiyatini, teran, barqaror va muhim 
tomonlari va jihatlarini tushunib etishdan iborat. Antik falsafada sofistlar va Suqrot 
dunyoni tushunishning bosh masalasini insonning tabiatga, subyektning obyektga, 
tafakkurning borliqqa munosabati deb ta‘riflab bergan edi.
Voqelikning hodisalari va jarayonlarini bilish jarayonida olimning tafakkuri 
hodisa haqida dastlabki taassurot, hodisani hissiy idrok etishdan hodisani, uning 
asoslari va mohiyatini yanada teran tushunish sari harakat qiladi. Amalda bu 
subyektning bilish faoliyati dastlab empirik darajada boshlanishi, shundan keyingina 
ko‗rib chiqilayotgan obyektning mohiyatini bilishning nazariy darajasida ilmiy 
umumlashtirish va tushuntirish bosqichiga ko‗tarilishini anglatadi.
Tadqiqotning empirik darajasi bevosita obyektga yo‗nal-tiriladi hamda 
kuzatishlar, tajribalar va eksperimentlarning natijalariga tayanadi.
Ilmiy tadqiqotning navbatdagi, yanada teran bosqichi nazariy darajada sodir 
bo‗ladi. Bunda subyektning aql-idroki mantiqiy mushohada yuritish, empirik 
bilimlarni teran tahlildan o‗tkazish, hodisaning barcha ikkinchi darajali va 
ahamiyatsiz tomonlarini mavhumlashtirish yordamida mazkur bilish obyektining 
mohiyatini teran tushunib etishga yaqinlashadi.

---

64 
Empirik bilish