O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi tоshkеnt dаvlаt iqtisоdiyot universitеti

7.6. Investitsiyalashda laglar. Davriy tebranishlar 
Bizga davlatdagi iqtisodiy o‗sish omili bo‗lib, nima hisoblanishi qiziqtiradi, 
chunki ba‘zi davlatlardagi iqtisodiy o‗sish yuqori bo‗ladi, ba‘zilarda esa past. 

---

153 
Masalan, iqtisodiyot yuqori o‗sish sur‘atlari bilan rivojlanishi mumkin. Ammo 
investitsiyani oshirib borayotgan davlat iqtisodiy o‗sishi kamayib borishi ehtimoldan 
holi emas. Ammo, boshqa tomondan iqtisodiyot rivojlanishni davom ettiraveradi, 
agar ishlab chiqarish unumdorligi ortsa, chunki bilim cheksizligi bunga yana bir isbot 
bo‗lishi mumkin. 
Buni ko‗rsatishimiz uchun bizga, texnologiya rivojlanishining o‗sish sur‘atini 
hisoblab chiqishimiz kerak. Ammo texnologiyani hisoblash qiyin bo‗lganligi uchun, 
biz u holda texnik taraqqiyot o‗sish sur‘atlarini hisoblab chiqamiz. Buning uchun 
YaIMning o‗sish sur‘atini quyidagi tenglama orqali hisoblab chiqamiz: 
Au/u = AA/A + aAk/k + (
1 
-a)Ae/e.
(1) 
(1) tenglama shuni bildiradiki, YaIMni o‗zgarishi uchta asosiy qismlarga 
bog‗liq, ya‘ni texnologiya rivojlanishi, bir ishchiga to‗g‗ri keladigan kapitalning 
o‗sish sur‘atlari va malaka yoki ta‘lim darajasini oshirishning o‗sish sur‘atlaridir. Biz 
uchrayotgan muammo shundan iboratki, 
A
o‗sish sur‘atlari ko‗rsatkichini o‗lchash 
imkoniyati yo‗qligidir. Boshqa tenglamalar esa juda oddiy: 
Au/u
– bu bir ishchiga 
to‗g‗ri keladigan yalpi o‗sish sur‘atlari ko‗rsatkichi (milliy hisoblar tizimida 
hisoblanadi), 
Ak/k
– kapital o‗sish sur‘ati ko‗rsatkichi (bu ham milliy hisoblar 
tizimida hisoblanadi) hamda 
Ae/e
— ishchi kuchi malakasi (bilimi) o‗sish sur‘atlari 
ko‗rsatkichi (yoki malakasini bildiradigan boshqa ko‗rsatkich), buni ham hisoblash 
mumkin. Yuqorida aytib o‗tilganidek 
a
koeffitsienti, ishchilar tomonidan daromad 
bo‗lib, bu milliy daromadning bir qismi hisoblanadi va u ish haqi fondi ko‗rsatkichi 
bo‗lingan shuning uchun 
a
- bu milliy daromad bir qismi hisoblanadi. (1) 
tenglamadagi biz hisoblay olmaydigan birdan bir o‗zgaruvchi ko‗rsatkich
A
o‗sish 
sur‘atlar ko‗rsatkichidir. R.Solouning asosiy fikrlaridan biri bu - 
AA/A
ko‗rsatkichini 
qiyosiy hisoblash imkoniyatiga ega bo‗lamiz, agar tenglamadagi ko‗rsatkichlarni 
quyidagicha tuzib chiksak: 
AA/A = Au/u-aAk/k-(1 -a) Ae/e.
(2) 
Shunday qilib, ishlab chiqarish ko‗rsatkichi quyidagicha hisoblanishi mumkin, 
ya‘ni YaIM o‗sish sur‘atidan ayrilgan ishlab chiqarish omilining ikki omili o‗sish 
sur‘atlarini. 

---

154