O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti zoyirov Laziz Subxonovich Raimjanova Madina Asrarovna Saidov Rasulbek Boltabayevich Shoislomova Nargiza Qobilovna investitsiya loyihalari ekspertiza
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
10.1-rasm. Garov turlari 41 O‘zbekiston Respublikasining ―Garov to‘g‘risida‖gi yangi tahrirdagi qonuniga ko‘ra garovning quyidagi turlari berilgan: 1. Zakalat – ko‘char mol-mulkning garovidir, bunda garov narsasini tashkil etuvchi ashyo garovga qo‘yuvchi tomonidan garovga oluvchi ixtiyoriga beriladi. Kreditorning garovga qo‘yuvchi bilan kelishuviga binoan garov narsasi garovga qo‘yuvchi ixtiyorida qulflangan va garovga oluvchining muhri bosilgan holda (ishonchli garov) qoldirilishi mumkin. Alohida belgilangan ashyo garov to‘g‘risida dalolat beruvchi belgilar qo‘yilgan holda garovga qo‘yuvchi ixtiyorida qoldirilishi mumkin. 2. Garov narsasi garovga qo‘yuvchida yoki uchinchi shaxsda qoladigan ko‘chmas mulk garovi ipoteka deb e‘tirof qilinadi. Yer bilan bog‘liq mol-mulk – 41 O‘zbekiston Respublikasining Garov to‘g‘risidagi yangi tahrirdagi qonuniga ko‘ra muallif tomonidan shakllanti 206 imorat, inshoot, ko‘p kvartirali uylardagi kvartiralar, korxonalar, boshqa mulkiy majmualar, yuridik va jismoniy shaxslar mulkida bo‘lgan savdo va xizmat ko‘rsatish sohasi ob‘ektlari, shuningdek turar joy binolari ular joylashgan er uchastkalari bilan birga qonunlar bilan ko‘chmas mulk sirasiga kiritilgan boshqa mol-mulk, shuningdek transport vositalari ipoteka narsasi bo‘lishi mumkin. 3. Xom ashyo, butlovchi buyumlar, yarim tayyor va tayyor mahsulotlar muomaladagi va qayta ishlashdagi mollarning garov narsasi bo‘lishi mumkin. Muomaladagi va qayta ishlashdagi mollar garovida garov narsasi (mol zahiralari, xom ashyo, materiallar, yarim tayyor va tayyor mahsulot kabilar)ning tarkibi va natural shaklini o‘zgartirishga, ularning umumiy qiymati garov to‘g‘risidagi shartnomada ko‘rsatilganidan kam bo‘lib qolmasligi sharti bilan yo‘l qo‘yiladi. Agar shartnomada o‘zgacha qoidalar nazarda tutilmagan bo‘lsa, garovga qo‘yilgan mollarning garov bilan ta‘minlangan majburiyatning bajarilgan qismiga mutanosib ravishda ularning qiymatini pasaytirishga yo‘l qo‘yiladi. Muomaladagi va qayta ishlashdagi mollar garovida garovga qo‘yuvchi tomonidan realizatsiya qilingan mollar qo‘lga kirituvchining mulkiga, to‘liq xo‘jalik tasarrufiga yoki bevosita boshqaruviga o‘tgan paytdan boshlab garov narsasi bo‘lishdan to‘xtaydi, garovga qo‘yuvchi sotib olgan, garov to‘g‘risidagi shartnomada nazarda tutilgan mollar ularga nisbatan garovga qo‘yuvchining mulkiy yoki to‘liq xo‘jalik tasarrufi huquq paydo bo‘lgan paytdan boshlab garov narsasiga aylanadi. 4. Garovga qo‘yuvchiga tegishli egalik qilish va foydalanish huquqlari, shu jumladan ijarachining huquqlari, majburiyatlaridan kelib chiquvchi boshqa huquqlar (talablar) va o‘zga mulkiy huquqlar garov narsasi bo‘lishi mumkin. Garov narsasi bo‘lishi qonun bilan man qilingan huquqlarni garovga qo‘yishga yo‘l qo‘yilmaydi. Er uchastkasiga bo‘lgan huquqlarni, shuningdek o‘zga tabiiy resurslarga nisbatan bo‘lgan huquqlarni garovga qo‘yishga qonunlarda belgilangan me‘yor va shartlarda ruxsat etiladi. Muddatli huquq uning amal qilish muddati tugagunga qadargina garov narsasi bo‘lishi mumkin. 5. Garov narsasi hisoblanuvchi qimmatbaho qog‘ozlar yoki pul mablag‘lari notarial idora yoki bankning depozit hisobida saqlanadi. Ushbu summaga 207 hisoblanadigan foizlar garovga qo‘yuvchiga tegishli bo‘ladi. Basharti, qimmatbaho qog‘ozlar yoki pul mablag‘larining garovga oluvchisi bank bo‘lsa, unda garov shartnomasi notarial yo‘l bilan tasdiqlanmaydi va maxsus ro‘yxatdan o‘tkazilmaydi. Garovga ko‘ra qarzdor (garovga qo‘yuvchi) garov bilan ta‘minlangan majburiyatni bajarmagan yoki lozim darajada bajarmagan taqdirda kreditor (garovga oluvchi) bu majburiyat bo‘yicha garovga qo‘yuvchi tomonidan garovga qo‘yilgan mol-mulkning qiymatidan boshqa kreditorlarga qaraganda imtiyozli suratda qanoatlantirilishiga xaqli bo‘ladi. Qonun bo‘yicha haqiqiy bo‘lgan har qanday majburiyatning: zayom, bank krediti, ijara, oldi-sotdi, yuklarni tashish va huquqning har qanday subyektlari (jismoniy va yuridik shaxslar, davlat) o‘rtasidagi boshqa majburiyatlarning bajarilishi garov bilan ta‘minlanishi mumkin. Majburiyat pul birliklarida (milliy valyutada yoki chet el valyutasida) ifodalangan bo‘lishi lozim. Qarzdor garov bilan ta‘minlangan majburiyatni bajarmagan taqdirda kreditor talabini garovga qo‘yilgan mol-mulk qiymatidan qondirish sud, xo‘jalik sudi va xolislar sudining qaroriga binoan amalga oshiriladi. Qonunlarda nazarda tutilgan hollarda undiruvni garovga qo‘yilgan mol-mulkka qaratish notariusning ijro etish yozuvi asosida muqarrar tartibda amalga oshiriladi. Garov narsasini sotish sud ijrochisi tomonidan sud bergan ijro varaqasi yohud xo‘jalik sudining buyrug‘i yoki notariusning ijro etish yozuvi asosida qonunlarda nazarda tutilgan tartibda amalga oshiriladi. Garov narsasini sotish kimoshdi savdosi (ochiq savdoda) yoki vositachilik do‘konlari orqali amalga oshiriladi. Undiruv garovga qo‘yilgan narsaga qaratilganda garovga oluvchining talabi boshqa kreditorlarga nisbatan imtiyozli tarzda qondiriladi, O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida ko‘zda tutilgan hollar bundan mustasno. Agar garov narsasini sotishdan tushgan pul garov oluvchining talablarini qoplashga kamlik qilsa, shartnomada yoki qonunlarda o‘zgacha qoidalar yo‘q bo‘lgan taqdirda etishmayotgan pulni garov oluvchi qarzdorning boshqa mol-mulkidan qonunlarda nazarda tutilgan navbat bilan olish huquqiga ega bo‘ladi. Agar garov narsasini 208 sotishdan tushgan pul kreditorning garov bilan ta‘minlangan majburiyat bo‘yicha talablari miqdoridan ortiq bo‘lsa, kreditor bir oylik muddat ichida qarzdorga farqni to‘lashi shart. Garov huquqi quyidagi holatlarda to‘xtatiladi: a) garov bilan ta‘minlangan majburiyat ijro etilganda; b) garovga qo‘yilgan mol-mulk nobud bo‘lganda; v) garov narsasiga bo‘lgan huquq garovga oluvchiga o‘tganida; g) garovga qo‘yilgan mol-mulk majburan sotilganda; d) da‘vo muddati o‘tib ketganligi oqibatida garov bilan ta‘minlangan majburiyat bo‘yicha kreditorning o‘z talablari qanoatlantirilishi mumkin bo‘lmaganda; e) garov narsasini tashkil etuvchi huquqning amal qilish muddati tugaganda; j) Qonunda nazarda tutilgan boshqa holatlar. Garovga doir qonun xujjatlariga ko‘ra garov quyidagi hollarda ham tugatiladi: - majburiyatlar amalga oshirilganda (qarz qaytarib berilganda); - garovga qo‘yilgan mol-mulkni kim oshdi savdosida sotish yoxud uni sotishni amalga oshirish mumkin bo‘lmagan hollarda; - garovga qo‘yuvchining talabiga binoan garovga qo‘yilgan mulkning yo‘qolishi yoki zarar yetkazilishi xavfi mavjudligida; - agar garovga qo‘yuvchi garovga qo‘yilgan narsalarni tiklash yoki uni almashtirish huquqidan foydalanmasa, garovga qo‘yilgan narsalar nobud bo‘lganda yoki garovga qo‘yilgan huquq tugatilgan hollarda garov tugatiladi. Investitsiya loyihalarini moliyalashtirishda garov ta‘minoti tamoyili yordamida iqtisodiyotning rivojlanishida qiymat va moddiy ishlab chiqarish o‘rtasida bo‘lishi zarur bo‘lgan proportsiyalarining bir me‘yorda bo‘lishi rag‘batlantiriladi. Bu tamoyilning asosiy mohiyati shundaki, bunda xo‘jalik aylanmasida ishtirok etuvchi bank mablag‘larining har bir so‘miga muayyan moddiy boyliklarning bir so‘mi qarama-qarshi turishi kerak. Qarzni qaytarmaslikning oldini olish maqsadida investitsiya loyihalari bo‘yicha qarz oluvchi bankka quyidagi ta‘minot turlarini taqdim etishi mumkin: |