O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti zoyirov Laziz Subxonovich Raimjanova Madina Asrarovna Saidov Rasulbek Boltabayevich Shoislomova Nargiza Qobilovna investitsiya loyihalari ekspertiza
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Loyiha jarayoni va ob’ektni ishga tushirish monitoringi quyidagi shakllar va
yo’nalishlarda amalga oshiriladi: 1. Ssuda hisob-raqamidan qilingan har bir to‘lovda korxonadagi to‘lov hujjatlarining ob‘ektning tasdiqlangan smetasiga va foydali ishlatilishiga mosligini va shartnoma baholarining to‘g‘ri aniqlanganligini nazorat qilish. 2. Har chorakda statistik tahlil olib borish, moliyalashtirishning real va rejali jadvalining mosligini va kredit bo‘yicha qarz oluvchining to‘lovlarini tahlil qilish. 3. Qurilish ob‘ektiga chiqish orqali kreditdan maqsadli foydalanilayotganini har chorakda tekshirib borish. 4. Kredit shartnomasi, texnik tartib talablari va loyiha monitoringi rejasining bajarilishini nazorat qilish. Qurilish jarayoni va ob‘ektni ishga tushirish monitoringi quyidagi shakl va yo‘nalishlarda olib boriladi: 1. Qurilish muddatlarining uskunalarni keltirish va ularning ishlab chiqarish jadvaliga mos holdagi qurilish-montaj ishlari muddatlarini, ishlarni joriy etish jarayoni haqidagi hisobot ma‘lumotlarini, tekshirish natijalarini bevosita 255 o‘rganish bilan bog‘liqlikda, shuningdek qurilishni olib borish saviyasining pasayish sabablarini aniqlash va iqtisodiy choralar qo‘llash bilan hamda yuqori tashkilotlar va prokuratura organlari, xo‘jalik sudlariga zarur hollarda ma‘lumotlarini etkazish yo‘li bilan kuzatuvlarni nazorat qilish. 2. Pudratchi va buyurtmachilar tomonidan uskunalarni etkazib berish, ob‘ektni ishga tushirish bo‘yicha qurilish-montaj ishlari va boshqa xizmatlar uchun tuzilgan shartnomalar bo‘yicha majburiyatlarning bajarilishini nazorat qilish. 3. Ob‘ekt bo‘yicha qurilish-montaj ishlari va xizmatlarni o‘rnatilgan tartibda va sotib olingan uskunani inventarizatsiya qilish bo‘yicha yilida kamida ikki marta sanoqli, o‘lchovli va hisobli nazorat ishlarini olib borish. 4. Uskunalarni ishga tushirishga qabul qilishda ishtirok etish va loyiha ko‘rsatkichlarining loyihani amalga oshirish bo‘yicha tasdiqlangan strategiyalariga mosligini nazorat qilish. Moliyalashtirish va qurilish jarayonidagi monitoringda quyidagi tadbirlar ham amalga oshirilishi kerak: 1. Kredit bo‘yicha ta‘minlanganlik holati va sifatini nazorat qilish. 2. Bank kreditiga bo‘lgan talabning o‘sishi yoki qisqarishi bilan bog‘liq risklarni hisobga olgan holda, qarz oluvchining moliyaviy holatining o‘zgarishini baholash. 3. Bozordagi iqtisodiy holatini baholash, loyihani amalga oshirishning tasdiqlangan strategiyasidan chetlanishini va loyihaning pul mablag‘lari oqimi bashoratini uning real holatiga taqqoslash. 4. Korxonada rahbariyat va asosiy xodimlar tarkibidagi tashkiliy o‘zgarishlarni nazorat qilish. Banklar xizmat ko‘rsatayotgan mijozning faoliyati to‘g‘risidagi ma‘lumotga ega bo‘lish, kreditga layoqatliligini tahlil etish, berilgan kreditlardan samarali foydalanishligini, hisob-kitob va to‘lovlarning barcha turlari bo‘yicha to‘g‘ri yuritilayotganligi, asosiy qarz va u bo‘yicha foizlarni qaytirish jarayonlari ustidan tekshiruv va nazorat olib borish tartibini ishlab chiqishi kerak. Shuningdek, har chorakda bank xodimining (loyiha menejerining) joylarga borib, olib 256 borilayotgan ishlar bilan bevosita ob‘ektiv tanishib, ularni baholab, zarur bo‘lgan hollarda o‘z takliflarini berib kelishi, korxonaning rahbari bilan yuzma-yuz holda olib borilayotgan ishlar, ular bo‘yicha kelgusidagi rejalar, natijalar yuzasidan suhbat qilishi ham talab etiladi. Loyiha bo‘yicha olib borilayotgan ishlarda ko‘zda tutilmagan salbiy holatlar paydo bo‘lganda, bank bergan kreditlarni qaytarib olish uchun zarur choralarni qo‘llashi ham talab etiladi. Umuman olganda, bu kabi loyihalarni kreditlash va ularning hayotiyligi yuzasidan banklarda monitoring o‘tkazish quyidagi shakllarda amalga oshiriladi: 1. Joriy monitoring. 2. Muammoli kreditlar monitoringi. Joriy monitoringning boshlanishi loyiha bo‘yicha xulosani asbob-uskunalarni olib kelish bitimini, kredit shartnomasini va monitoring rejasini o‘z ichiga oladigan hujjatlarni qabul qilish bilan boshlanadi. Qarz oluvchi bilan savol-javob o‘tkaziladi va qarz oluvchi bankka loyihaning texnik-iqtisodiy asoslashni taqdim etadi. Monitoring bo‘yicha ishni rejali tashkil etish va loyihalarning amalga oshirilishini nazorat qilish uchun bank tomonidan barcha loyihalar bo‘yicha monitoring rejalarini bir xil tizimga keltirish talab etiladi. Shu bilan birga loyihaning amalga oshirilishi bo‘yicha loyiha monitoringi rejasi ishlab chiqiladi. Kreditning himoyasi tashkil etilishini ko‘zda to‘tgan holda monitoring rejasi kreditlash bo‘limidagi mutaxassislar (ekspertlar) bilan monitoring bo‘limi mutaxassislari o‘rtasida birgalikda kreditning barcha davriga tuziladi. Bunda monitoring rejasida har chorakda kamida bir marta bank xodimining tekshiruv uchun joylarga borib kelishi ko‘zda tutiladi. Qarz oluvchi tomonidan taqdim etilgan hisobotlar asosida loyiha monitoringi bo‘yicha mutaxassislar loyiha holatini moliyaviy-iqtisodiy tahlildan o‘tkazadilar: - korxonaning har oyda Davlat Statistika qo‘mitasining joylardagi bo‘limlari va boshqarmalariga ishlab chiqarish faoliyati haqidagi topshiradigan oylik jadvalli hisobotlari; 257 - qarz oluvchining choraklik moliyaviy-iqtisodiy holati bo‘yicha hisoboti. Bunda loyihaning iqtisodiy holatini tahlil qilish bo‘yicha ma‘lumotlar bazasini bir tizimga keltirish zarur; - loyiha monitoringi bo‘yicha mutaxassislar tomonidan choraklik moliyaviy-iqtisodiy hisobotlar tahlili asosida kreditlarni anketalash o‘tkaziladi va kredit reytingi aniqlanadi, loyihalar monitoringi boshqarmasiga risklar darajasini bir xil tizimga keltirish va zahiralarni shakllantirish uchun erkin axborotlar taqdim etiladi; - kreditlardan maqsadli foydalanishni tekshirish har chorakda ish o‘rnida tekshirish dalolatnomasini tuzish orqali amalga oshiriladi. Kreditlardan maqsadli foydalanish bo‘yicha ma‘lumotlar monitoring boshqarmasi tomonidan berib boriladi; - loyihani o‘zlashtirish bo‘yicha kreditlarning jadvalli o‘zlashtirish muddatlari oylar bo‘yicha taqqoslanadi; - kreditning ta‘minlanganligi bo‘yicha nazorat. Ґar bir aniq kredit uchun alohida garovga qo‘yilgan mulkni tekshirish dalalotnomasi va har chorakda garovga qo‘yilgan mulkning holati haqidagi dalalotnoma ishlab chiqiladi; - hamma manfaatdor sub‘ektlarga loyihalar rivoji, kreditlar va ularning foizlari qaytarilishi haqida hisobotlar tuzish va ularni taqdim etish; - qarz oluvchining so‘mdagi mablag‘larini erkin almashinuvchi valyutaga konvertatsiya qilish bo‘yicha ishlarni amalga oshirish. Ishlab chiqarishni amalga oshirish uchun xom ashyo va materiallar sotib olish maqsadida mablag‘larni konvertatsiya qilish, hujjatlarni tayyorlash, miqdoriy ko‘rsatkichlar bo‘yicha hisob- kitoblarni tekshirish; - xom ashyo sotib olish va tayyor mahsulotlarni sotish maqsadida marketing izlanishlarini (tadqiqotlarini) doimiy ravishda olib borish. Mahsulotlarning omborda turib qolishi sabablarini aniqlash va ularni bartaraf etish chora-tadbirlarini ishlab chiqish va amalga oshirish; 258 - qarz oluvchining aylanma mablag‘lari holatini doimiy ravishda o‘rganish va uni bir maromda saqlashi uchun chora-tadbirlar ko‘rish va hattoki, kreditlar berish. Amaliyotda banklar tomonidan o‘z mijozlarini kreditlash hamisha samarali natijalar bilan yakunlanavermaydi. Ayrim hollarda korxonalarning o‘z biznes- rejalarini nomukammal ishlab chiqishlari va faoliyatini maqsadli amalga oshirmaganliklari, shuningdek boshqa turli sabablar natijasida banklar tomonidan taqdim etilgan kreditlarning qaytarilish muammosi vujudga keladi. Albatta, muammoli kreditlar o‘z-o‘zidan paydo bo‘lmaydi va ularni vujudga keltirishing o‘ziga xos omillar mavjud bo‘ladi. Muammoli kreditlarni keltirib chiqaradigan omillarning belgilari quyidagilar hisoblanadi: 1. Kreditning mo‘ljallangan maqsadi bo‘yicha ishlatilmasligi. 2. Shartnoma, biznes-rejada, texnik-iqtisodiy asoslash va boshqa kredit hujjatlarida aks ettirilgan jadvallarning amalga oshmasligi: moliyaviy-statistik hisobotni «uzatish» jadvalining amalga oshmasligi; sifatsiz asbob-uskunalar, xom ashyo va materiallarni o‘zlashtirish va raqobatbardosh bo‘lmagan mahsulotlarni ishlab chiqarish. 3. Qarz oluvchining moliyaviy-iqtisodiy holatining yomonlashish tendentsiyasi, shu jumladan: muddati o‘tgan debitorlik va kreditorlik qarzlarining vujudga kelishi; mahsulot sotilishining sustlashishi; qarz oluvchining faoliyatidagi rejalarida keskin o‘zgarishlar yuz berishi; qarz oluvchi holatining tarmoqlarda yoki sotish bozorida yomonlashishi. 4. Qarz oluvchining bank oldidagi majburiyatini bajara olmasligiga olib keluvchi ―fors-major‖ holatlarining vujudga kelishi, jumladan: qarz oluvchining ishlab chiqargan mahsuloti narxining pasayishiga sabab bo‘luvchi omillarning kelib chiqishi; rahbariyat va mulkdorlar tarkibidagi radikal o‘zgarishlar oqibatida menejmentning yomonlashuvi; mol etkazib beruvchilarning xom ashyo va materiallarni o‘z vaqtida etkazib bera olmasligi; qarzdorning biznes-hamkorlari ishonchsizligini ko‘rsatuvchi dalillarning vujudga kelishi. 259 Kreditlar muammoli bo‘lib qolgan paytlarda to‘rt bosqich asosida tashkiliy tadbirlar o‘tkaziladi. Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|