O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent Moliya instituti sirtqi ta'lim fakulteti cmm-55 guruh talabasi Eshonqulov Mirvohidning «Davlat byudjeti»

ll BOB. ONA TILI DARSLARINI FANLARARO
INTEGRATSIYALASH ASOSIDA TASHKIL QILISH METODIKASI
2.1. Ona tili fanini fanlararo integratsiyalab o‘qitishning mazmuni
Ona tilini fanlararo integrallashgan o‘qitishda mazmun til o‘rganish maqsadlarini turli fanlar yoki fanlar bilan bog‘laydigan tarzda tuziladi. Maqsad talabalarga til ko'nikmalarini rivojlantirishni boshqa ta'lim yo'nalishlaridan bilim va tushunchalarni o'zlashtirish bilan uyg'unlashtirgan mazmunli va qiziqarli o'rganish tajribasini taqdim etishdir. Ona tilini fanlararo integrallashgan o‘qitish mazmunining bir necha asosiy jihatlari:
1. Til ko‘nikmalarini rivojlantirish: Tinglash, gapirish, o‘qish va yozish kabi til ko‘nikmalari boshqa fanlarni o‘qitishda integratsiyalashgan. Misol uchun, talabalar tarix yoki fanga oid matnlarni o'qishlari, dolzarb voqealar bo'yicha o'z fikrlarini muhokama qilishlari va taqdim etishlari, turli fanlardan mavzular bo'yicha insho yoki ma'ruzalar yozishlari, turli fanlarga oid audio yozuvlar yoki taqdimotlarni tinglashlari mumkin. Bu mashg‘ulotlar orqali o‘quvchilar turli mavzular bo‘yicha bilim va tushunchaga ega bo‘lish bilan birga, o‘zlarining til bilimlarini oshiradilar.
2. Lug‘at va atamashunoslik: Ona tili lug‘at va terminologiyani o‘rgatish muayyan fanlarni o‘rganish bilan birlashtiriladi. O'qituvchilar talabalarga mavzuga oid lug'atni mazmunli kontekstda o'rganish va ulardan foydalanish imkoniyatini beradi. Masalan, biologiya fanini o‘rganayotganda o‘quvchilar o‘z ona tilida turli o‘simlik turlarining nomlarini yoki geometriya fanini o‘rganayotganda geometrik shakllarning nomlarini ona tilida o‘rganishlari mumkin.
3. Mazmunga asoslangan ta’lim: Ona tili darslari mazmuni boshqa fanlardan mavzu va mavzularni o‘z ichiga oladi. Misol uchun, talabalar matnlar, videolar va multimedia resurslari kabi haqiqiy materiallardan foydalanish orqali tarixiy voqealar, ilmiy tushunchalar, madaniy amaliyotlar yoki ijtimoiy muammolarni o'rganishlari mumkin. Bu o‘quvchilarning til ko‘nikmalarini oshirish bilan birga mazmunni chuqurroq anglash imkonini beradi.
4. Tanqidiy fikrlash va izlanishga asoslangan ta’lim: Ona tilini fanlararo integrallashgan holda o‘qitishda tanqidiy fikrlash va izlanishga asoslangan ta’limni rivojlantirishga alohida e’tibor beriladi. Talabalarga savollar berish, turli mavzular yoki g'oyalar o'rtasida aloqa o'rnatish, ma'lumotlarni tahlil qilish va baholash, o'z fikrlari va dalillarini bildirish tavsiya etiladi. Bu mashg‘ulotlar orqali ular o‘zlarining til ko‘nikmalarini rivojlantiradi, shuningdek, tanqidiy fikrlash, mustaqil fikr yuritish qobiliyatini rivojlantiradi.
5. Madaniyatlararo xabardorlik: ona tilini integrallashgan holda o‘rgatish o‘quvchilarda madaniyatlararo tushuncha va madaniyatlararo muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirish imkoniyatlarini beradi. Mavzularni turli madaniy nuqtai nazardan o'rganish, turli mualliflarning adabiyotlari va matnlarini o'rganish va madaniy amaliyotlar va e'tiqodlar haqida munozaralarda qatnashish orqali talabalar o'zlarining madaniyati va boshqa madaniyatlarni yaxshiroq tushunishadi va qadrlashadi. Bu turli xil madaniy o'ziga xosliklarga nisbatan hurmat, hamdardlik va bag'rikenglikni rivojlantirishga yordam beradi.
6. Baholash strategiyalari: Ona tilini fanlararo integrallashgan o‘qitishda baholash til ko‘nikmalarini rivojlantirish hamda mazmuniy bilimlarni baholashga mo‘ljallangan. Baholash yozma topshiriqlar, og'zaki taqdimotlar, guruh loyihalari va ishlashga asoslangan baholashni o'z ichiga olishi mumkin. Rubrikalar va mezonlar talabalarning tilni bilish darajasini, mazmunni tushunishini, tanqidiy fikrlash qobiliyatini va bilimlarini turli kontekstlarda qo'llash qobiliyatini baholash uchun ishlatiladi.
Ona tili darslarini boshqa fanlar bilan integratsiyalashgan holda fanlararo o‘qitish o‘quvchilarning til ko‘nikmalarini, mazmuniy bilimlarini, tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini va madaniyatlararo kompetentsiyasini oshiradigan yaxlit ta’lim tajribasini ta’minlaydi. Ushbu yondashuv nafaqat talabalarning ilmiy yutuqlarini qo'llab-quvvatlaydi, balki ularning umumiy shaxsiy va ijtimoiy rivojlanishiga yordam beradi.
Ona tilini fanlararo integratsiyalashgan o‘qitish ona tilini o‘qitish bilan turli fan sohalarini uyg‘unlashtirishni nazarda tutadi. Ushbu yondashuv talabalarga har tomonlama va har tomonlama ta'lim berish bilan birga, ularning ona tilini tushunish va qadrlashni chuqurlashtirishga intiladi. Ona tilini fanlararo integrallashgan o‘qitish mazmuni haqida to‘liq ma’lumot:

1. Til va adabiyot:

- Til ko‘nikmalarini va tanqidiy fikrlashni oshirish uchun roman, qissa, she’r va pyesalar kabi turli badiiy matnlarni o‘qish va tahlil qilish.
- Turli nuqtai nazarlarni o'rganish va muloqot ko'nikmalarini rivojlantirish uchun munozaralar va munozaralarda qatnashish.
- Adabiyotni o‘rganish orqali til tuzilishi, grammatika va so‘z boyligini o‘rganish.
- Adabiy janrning turli shakllarini, masalan, insho, ijodiy yozish va tadqiqot ishlarini yozish.
2. Tarix va ijtimoiy fanlar:
- ona tilida so‘zlashadigan jamiyat yoki mamlakat tarixi va madaniyatini o‘rganish.
- Til, o'ziga xoslik va multikulturalizm bilan bog'liq ijtimoiy muammolar va mavzularni o'rganish.
- Tarixiy voqealar va ularning til taraqqiyoti va qo‘llanilishiga ta’sirini tahlil qilish.
- Til siyosati, ikki tilli ta'lim va tilni saqlash bo'yicha tadqiqotlar olib borish.
3. Fan va texnologiya:
- Ilmiy savodxonlikni oshirish maqsadida ona tilida yozilgan ilmiy matnlar, maqolalar va tadqiqot ishlarini o‘rganish.
- Yaxshiroq tushunish va aniqlik uchun ona tilidan foydalangan holda tajriba va tekshiruvlar o‘tkazish.
- ona tilining fan yutuqlari va kashfiyotlariga ta'sirini o'rganish.
- texnika, tibbiyot va axborot texnologiyalari kabi texnika sohalari va tarmoqlarida qo‘llaniladigan tilni tahlil qilish.
4. San’at va madaniyat:
- ona tili ob’yektivi orqali musiqa, raqs, teatr, tasviriy san’at kabi badiiy ifodaning turli shakllarini o‘rganish.
- Madaniy an’analar va merosni asrab-avaylashda ona tilining rolini o‘rganish.
- ona tilidan ilhomlangan badiiy asarlar va spektakllar yaratish.
- ona tilida yozilgan yoki ijro etilgan badiiy asarlarni tahlil qilish va tanqid qilish.
5. Matematika va mantiq:
- Matematikada tushunish va muammolarni yechish ko'nikmalarini oshirish uchun ona tilidan foydalanish.
- Matematik tushuncha va nazariyalarni ona tili orqali chuqurroq tushunish uchun o‘rganish.
- Matematik tilda qo‘llaniladigan lingvistik qolip va tuzilmalarni tahlil qilish.
- ona tilidagi matematik tushunchalar va terminologiyaga madaniy va tarixiy ta’sirlarni o‘rganish.
6. Jismoniy tarbiya va salomatlik:
- ona tili orqali sog‘lomlashtirish va sog‘lomlashtirishni targ‘ib qilish.
- Ona tilida ovqatlanish, jismoniy mashqlar, ruhiy salomatlik va farovonlikka oid mavzularni muhokama qilish.
- ona tili bilan bog'liq madaniy an'analar va jismoniy faoliyatni o'rganish.
- ona tilida jismoniy salomatlik bilan bog'liq ommaviy axborot vositalari xabarlarini tahlil qilish va tanqid qilish.
Ona tilini fanlararo integrallashgan o‘qitishda o‘qituvchilar turli fan sohalari va o‘qitilayotgan til o‘rtasida mazmunli aloqa o‘rnatishni maqsad qiladi. Bunday yondashuv o‘quvchilarni tanqidiy fikrlashga, aloqalar o‘rnatishga va ona tilini chuqurroq tushunishga undaydi, shu bilan birga keng ko‘lamli ko‘nikma va bilimlarni rivojlantiradi.