O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti biznes moliyasi

Kiritilgan kapitalni qaytarish usullari
Xususiy kapitalni oshirish manbalarini izlashda kichik biznes duch keladigan jiddiy muammo ortga qaytishga yo‘l yo‘qligidir (exit route). Qoidaga ko‘ra investorlar agar ular o‘z mablag‘larini kompaniyaga qo‘yishsa ularni qaytarish usuli mavjud bo‘lishini talab qiladilar. London fond birjasida yoki boshqa shunga o‘xshash bozorlarda ro‘yxatga olingan kompaniyalar uchun bu jiddiy muammo sanalmaydi. Ammo kichik kompaniyalar uchun bu katta masaladir.
Salohiyatli mulkdorlar uchun uchta ehtimoliy strategiya mavjud:

• 
  
  kompaniya ularning egalaridan aksiyalarni xarid qilishi mumkin. Ammo buning uchun kompaniyalar ancha katta mablag‘larga ega bo‘lishi va kelgusi investitsiyalar uchun ularga muhtoj bo‘lmasligi kerak. Bu kompaniya uchun eng yaxshi yo‘l emas. Kompaniya uchun aksiyalarning muhim afzalliklaridan biri ularni tugatish zarurati yo‘qligidir;
  
• 
  
  kompaniya fond birjasi listingiga ega. Bu muqobil investitsiya bozorlari va Ofex tizimlari mavjudligini hisobga olgan holda yaxshi variant, ammo undan faqatgina kichik biznes sektorining ancha yirik kompaniyalari foydalanishlari mumkin;
  
• 
  
  kompaniya boshqa kompaniyaga sotilgan bo‘lishi yoki menejerlar jamoasi tomonidan kompaniya xarid qilingan bo‘lishi mumkin.
  

Modomiki sanab o‘tilgan imkoniyatlarda hech biri kichik kompaniyalar uchun optimal bo‘lmasa kompaniyaga kiritilgan mablag‘larni qaytarish real muammoni hosil qiladi. Oxir-oqibat ko‘plab kichik kompaniyalar uchun ularning ta‘sischilari shaxsiy jamg‘armalari va taqsimlanmagan foyda asosiy moliyalashtirish manbasi bo‘lib qoladi.
Venchur kapital
Venchur kapitali deganda kengaytirilayotgan kompaniyalar va tadbirkorlik sub‘yektlariga ularni qo‘llab-quvvatlash uchun o‘z kapitalini kiritish tushuniladi va venchur investorlar odatda ularga qiziqish uyg‘otgan kompaniyalarda katta ishtirokni qabul qiladilar. Xususan ular kompaniyada qarorlar chiqarishda qatnashishlari mumkin.
Venchur kapitalning katta qismi nisbatan kichik kompaniyalar tomonidan tashkil qilingan fondlar tomonidan taqdim qilinishi mumkin, bunday fondlar soliq imtiyozlari olish maqsadida ham yaratiladi.
Venchur investorlar uchun tez o‘sayotgan yuqori texnologik korxonalar jozibador bo‘ladi. Ular yuqori daromadlilikka ega kompaniyalarni izlaydilar, yillik daromad 25% dan 35% gacha bo‘lishi mumkin, nisbatan qisqa vaqt ishtirok etish va kiritilgan mablag‘larni qaytarish yo‘llari tushunarli bo‘lishi kerak. Odatda ular aksiyalar paketiga egalik qilib, uning hajmi kompaniya aksiyadorlik kapitalining
40% gacha bo‘lgan qismini tashkil qiladi va qoidaga ko‘ra 1 mln funt sterlingdan ortiq mablag‘ qo‘yiladi.
Buyuk Britaniya venchur kapital assotsiatsiyasining ma‘lumotlariga ko‘ra faqatgina 2003-yil mobaynida venchur investorlar tomonidan Britaniyaning 1274 ta kichik kompaniyasini rivojlantirishga 4 mlrd f. st. miqdoridagi moliyaviy mablag‘lar investitsiya qilingan.
Bitta kichik biznes korxonasiga kiritilgan pul mablag‘larining o‘rtacha hajmi 3 mln f. st. dan ortiqni tashkil qiladi. Ammo kichik biznes taraqqiyotida venchur kapitalning muhim o‘rniga qaramasdan faqat ayrim korxonalar o‘z faoliyatlarida undan foydalanmoqdalar. Ayniqsa Buyuk Britaniyada venchur kapitali boshqa EI mamlakatlariga qaraganda ancha muhim rol o‘ynaydi.