Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti iqtisodiyot fakulteti

ÀÔ
ìê 
Ê
2
=
ÀÔ
òê
ÑÌ 
È×Ñ=
•
100 
Ò 

---

---

Boshqarish tizimi samaradorligi ko’rsatkichi (K

bts
) qo’yidagi bog’lanishda
o’z aksini topadi:
Shunday qilib, K
bts
qanchalik kichik bo’lsa, shunchalik boshqarish tizimi
samaradorligi yuqori bo’ladi, chunki, boshqarish uchun xarajat darajasi kam bo’lib
mehnat unumdorligi yuqori bo’lsa, shunchalik ishlab chiqarish tejamli va
maqsadga muvofiq boshqarilgan bo’ladi.
Boshqaruv tizimi samaradorligini batafsil tahlil qilish maqsadida qo’yidagi
xususiy ko’rsatkichlar tizimi qo’llaniladi.
Boshqaruv tizimi samaradorligini tavsiflovchi
xususiy ko’rsatkichlar 
№
Xususiy ko’rsatkichlar
¥isoblash tartibi
1. Boshqaruv apparati tarkibi
va sonining normativga
bo’lgan ni-sbati
koeffitsienti (K
m
)
BBS
n
*BXS
n
K
m
=
BBS
h
*BXSh
K
m
-muvofiqlik koeffitsienti
BBS
n
va BXS
n
-boshqaruv bo’g’inlarining
normativ va haqiqiy soni
BBS
h
va BXSh-boshqaruv xodimlarining
normativ va haqiqiy soni
2. Boshqaruv apparati-ning
operativ ishlash
m1 m2 mn

i-1
(D
1
-d
1
)k
1
+
i-1
(D
2
-d
2
)k
2
+…
i-1
(D
n
-d
n
)k
n
ÁÒÑ 
Ê
áòñ
=
È×Ñ 

---

---

koeffitsienti (K

bo
)
K
bo
=-----------------------------------------
m1 m2 mn

i-1
D
1
K
1
+
i-1
D
2
K
2
+…+
i-1
D
n
K
n
bu erda,
D
1
.D
2
…D
n
-yuqori tashkilotlar, korxona
rahbariyati va bo’limlar rahbarlari
tomonidan bajariladigan topshiriq-
larning muddati, kun
D
1
.d
2
…d
n
-tegishli topshiriqlarning o’rnatilgan
muddatdan kechik-tirilib bajarilishi,
kun
m
1
.m
2
…m
n
-topshiriqlar soni
K
1
.K
2
…K
n
-muhimlik koeffitsienti.
Bu ko’rsatkich qaror, buyruq va
farmoyishlarni belgilangan muddatda
bajaruvchanlik darajasini ifodalaydi. U
hujjatlarning ijro etilish muddatidan chetga
chiqilgan (muddati cho’zib yuborilgan) ja’mi
vaqtning belgilangan ja’mi vaqtga nisbati
tarzida hisoblab chiqiladi.
Belgilangan ja’mi vaqtni hisoblashda turli
hujjatlarning muhimligini baholash
koeffitsienti e’tiborga olinadi. Masalan:
•yuqori tashkilotlar hujjatlarining
muhimlik koeffitsienti (K
1
)-1.0
•zavod boshqarmasi hujjatlariniki (K
2
)-0.8

---

---

•tsex va xizmat bo’limlariniki (K

3
)-0.6
Agar topshiriq muddatidan oldin bajarilsa, u
holda K
bo
nolga teng deb olinadi.
3. Muhandis boshqaruv-chilar
mehnatining texnika bilan
qurol-langanlik koeffitsi-
enti (K
mb
)
TV
b
K
mb
=
ITXX*ITXX
h
Bu erda,
TV
b
-ishlab chiqarishni boshqarishdagi texnik
vositalarning haqiqiy qiymati
ITXX-injener texnik xodimlar va
xizmatchilarning texnika vosi-talari
bilan norma bo’yicha o’rtacha
ta’minlanganlik dara-jasi
ITXX
h
-injener texnik xodimlar va
xizmatchilarning haqiqiy soni
4. Boshqaruvchanlik
koeffitsienti (K
b
)
1
m
T
h
K
b
=-- 
i-1
---------
T
n
Bu erda,
-boshqaruv bo’g’inlari soni (korxona→
→tsex → uchastka → potok liniya)
m-mazkur boshqaruv bo’g’inidagi rahbarlar
soni
T
n
va T
h
-i boshqaruv darajasida bitta
boshqaruvchiga to’g’ri kelgan
normativ va haqiqiy bo’ysinuvchi

---

---

xodimlar

5. Boshqaruv koeffitsi-
entining bajarilish sifati
koeffitsienti (K
bf
)
n

i-1
t
yiv
K
bf
=1 -
m

i-1
F
sm
bu erda,
t
yiv
-boshqaruvning tegishli funktsiyasini
qoniqarsiz yoki kechiktirilib bajari-lishi
natijasida yo’qotilgan ish vaqti
n-boshqaruv funktsiyalari soni
F
sm
-m-bo’limdagi smenadagi vaqt fondi
m-bo’limlar soni
6. Ishlab chiqarishni
boshqarishda mexani-
zatsiya va orgtexni-kadan
foydalanish koeffitsienti
(K
mot
)
T
mot h
K
mot
=
T
mot n
Bu erda,
T
mot n
va T
mot h
-ishlab chiqarishni boshqa-rishda
texnik vositalardan foydalanish
bo’yicha normadagi va haqiqatdagi
o’rtacha vaqt, soat.
7. Boshqaruv hujjat-larining
maqsadga muvofiqlik
koeffits-ienti (K
bh
)
 (B¥
b
+B¥
st
+B¥
bqt
)
K
bh
=
 B¥

---

---

bu erda,

B¥
b
-bir xillashtirilgan hujjatlar soni
B¥
st
-standartlashgan hujjatlar soni
B¥
bqt
-bir qolipga tushirilgan hujjatlar soni
 B¥-ishlab chiqarishda qo’llanilayotgan ja’mi
boshqaruv hujjatlari.
Bu ko’rsatkich boshqaruvdagi hujjat-
larning ixchamlanishini, takomillash-tirilganlik
darajasini xarakterlaydi.
8. Bir ritmdagi koef-fitsient
(K
br
)
g
h
r
K
br
=
g
r
Bu erda,
K
br
-mahsulotni bir maromda ishlab chiqa-
rilishi darajasini tavsiflovchi koeffitsient
g
h
r-muayyan davr (kunlar, haftalar, o’n
kunliklar va h.k.) ichida ishlab chi-qarilgan
mahsulotning haqiqiy, am-mo rejadagi
darajadan ko’p bo’lm-agan darajasi
g
r
-shu davr ichida ishlab chiqarilishi
rejalashtirilgan mahsulot hajmi
9. Ishlab chiqarishni
boshqarishni tashkil
qilishning umumiy
koeffitsienti (K
bu
)
K
bu
=
8
K
m
*K
bo
*K
mb
*K
b
*K
bf
*K
mot
*K
bh
*K
br
Bu ko’rsatkich yuqorida qayd qilingan
xususiy ko’rsatkichchlarning o’rtacha geom-

---

---

etrik tortilgan hosilasi bo’lib, ishlab

chiqarishni boshqarishni tashkil qilish
samaradorligini umumlashtirib tavsif-laydi.
Boshqaruv samaradorligini tavsiflovchi xususiy ko’rsatkichlarni hisoblash
tarkibini oyoq kiyimlari fabrikasi ko’rsatkichlari misolida ko’rib chiqamiz.
Yil davomida mahalliy sanoat vazirligi tomonidan 305 kunda bajarilishi
lozim bo’lgan qator topshiriqlar berilgan. Fabrika bu topshiriqlarni 20 kun
kechiktirib bajargan. £z navbatida fabrika rahbariyati bo’limlarga bu topshiriqlarni
bajarish uchun 280 kun, funktsional bo’limlarga-190 kun belgilagan. Topshiriqni
bajarish birinchi holda 10 kunga, ikkinchisida esa 40 kunga kechiktirilgan.