O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

Tuzilmaviy O‘TKB misol. 19.4-jadvalda ishlov berish sanoati va chakana savdo uchun tuzilmaviy O‘TKB tahminiy ma’lumotlari berilgan. A panelda foyda soliq stavkasi 38% deb olingan ishlov berish sanoati va chakana savdo firmalarining soliqdan so‘nggi qarz kapitali bahosi keltirilgan.
19.4- jadval

Tuzilmaviy o‘tkb hisob kitoblari

A PANEL:

SOLIQDAN SO‘NGGI QARZ BAHOSI

KAPITAL STRUKTURASI

Soliqqacha qarz bahosi

x

(1-soliq stavkasi)

Soliqdan so‘nggi kapital bahosi

Ishlov berish

9.00%

x

0.62

0.0558

Chakana savdo do‘konlari

7.50%

x

0.62

0.0465

B PANEL:

SOLIQDAN SO‘NGGI ULUSHLI KAPITAL BAHOSI

Risksiz daraja

+

Beta

x

Bozor-risk mukofoti

Ulushli kapital bahosi

Ishlov berish

0.02

+

1.1

x

0.07

0.097

Chakana savdo do‘konlari

0.02

+

0.8

x

0.07

0.076

C PANEL:

MO‘LJALDAGI QARZ NISBATI

To‘g‘irlash

10%

Chakana savdo do‘konlari

50%

D PANEL:

ISHLOV BERISH SANOATI UCHUN TUZILMAVIY O‘TKB

Kapital strukturasi vazni

x

Soliqdan so‘nggi qarz bahosi

=

Natija

Qarz

0.10

x

0.0558

=

0.0056

Ulushli kapital

0.90

x

0.0970

=

0.0873

¹¹⁵SIC to‘rt xonali Standart sanoat klassifikatsiyasi (Standard Industrial Classification) sanoat turini aniqlashda ishlatiladi.

			O‘TKB	=	0.0929 yoki 9.29%
D PANEL: CHAKANA SAVDO SANOATI UCHUN TUZILMAVIY O‘TKB
	Kapital strukturasi vazni	x	Soliqdan so‘nggi qarz bahosi	=	Natija
Qarz	050	x	0.0465	=	0.0233
Ulushli kapital	0.50	x	0.0760	=	0.03580
			O‘TKB	=	0.0613 yoki 6.13%

Shuni hisobga olish kerakki, qarz stavkalari bir-biridan farq qiladi va qarz summasi (C panelda aks etgan) va ikki sanoat turi uchun qabul qilingan risk darajalari jadvalda keltirilgan. B panelda ulushli kapitalning soliqdan so‘nggi bahosi KABM modeliga asosan hisoblangan. Ikki sanoat turi uchun ulushli kapitalning turlichaligi sababi ularning beta koeffitsiyenti bilan bog‘liq. Shunday qilib D va E panellari ikki sanoat segmenti uchun O‘TKB hisob-kitobi aks etgan. Ishlov berish sanoatining o‘rtacha tortilgan kapital bahosi 9.29%, chakana savdo uchun O‘TKB 6.13% ga teng. Agar kompaniya yangi loyihani baholash uchun ikki O‘TKB ning birlashmasidan foydalansa, O‘TKB shu ikki sanoat ko‘rsatkichning oralig‘ida bo‘ladi. Bu shuni anglatadiki, firma bir qancha ishlov berish yoki chakana savdo bo‘yicha lohiyalarni qabul qilishi mumkin.

Tuzilmaviy O‘TKB – hisoblash va unga cheklovlar. Tuzilmaviy O‘TKB yagona bo‘lishiga qaramay, sanoatga asoslangan taqqoslama firmalarda ishlatilsa ham, uni amalga oshirish bo‘yicha potensial cheklovlar ham mavjud:

• 
  Tanlab olingan sanoat firmalari yoki uning tuzilmalari bir-biriga to‘g‘ri kelmay qolishi mumkin. Masalan, Valero kompaniyasi tahlilchisi o‘zlarining ishlov beruvchi tuzilmasiga mutanosib risk darajasi yaqin bo‘lgan ikki yoki uch firmani tanlab oladi va natijada yoqilg‘iga ishlov berish sanoatidagi (SIC 2911) barcha firmalarning yig‘masidan foydalanmaydi. Kompaniyaning menejerlari bu sanoatga kiruvchi ko‘p firmalar orasidan risk profili yaqin taqqolash mumkin bo‘lgan kompaniyalarnigina tanlab oladi.
  

• 
  Tahlil qilinayotgan tuzilma sanoat guruhidan tanlab olingan firmaniki kabi bir xil kapital strukturasiga ega bo‘lmasligi mumkin. Tuzilmalar tuzilmaviy kapital, bahosini hisoblash uchun kapital bahosi tanlab olingan firmadan ko‘p yoki kam leverijga ega bo‘lishi mumkin. Masalan, 2011-yilda Exxon Mobil kapitalining atigi 4% ni qarz hisobiga shakllantirdi, Valero Energy esa 35% ni qarz hisobiga shakllantirdi¹¹⁶.
  
• 
  Tanlab olingan sanoat turidagi tuzilmaviy risklar loyihaning riskini to‘g‘ri aks etmasligi mumkin. Ta’rifga ko‘ra, firmalar turli faoliyatni amalga oshiradilar va loyiha uchun bir xil faoliyatga aloqador bo‘lgan firmalarni alohida ajratib olish ham murakkab. Hatto tuzilmalar doirasida ham, individual loyihalarda ham risk turlicha bo‘lishi mumkin. Agar hatto tuzilmaviy risklarni bir-biriga to‘g‘ri
  

¹¹⁶Hisob-kitoblar 2011-yil so‘nggidagi moliyaviy hisobotlar, qarzning uzoq va qisqa muddatli buxgalteriya qiymati va firma kapitalining bozor qiymatiga asoslangan.

moslasak, tuzilmada amalga oshirilgan lohiyalarda ham farqlar kuzatiladi. Masalan, ba’zi lohiyalar ishlab chiqarish imkoniyatini oshirish uchun qaratilgan bo‘lsa, boshqalari yangi mahsulotni ishlab chiqarishga qaratiladi. Ularning ikki turi ham tuzilmalarda mavjud, ammo ularning risk darajalari turlicha.

• 
  Ma’lum tuzilma uchun yaxshi taqqoslash mumkin bo‘lgan firmani topish murakkab. Ko‘pchilik qimmatli qog‘ozlari ommaviy savdoda bo‘lgan firmalar biznesning bir qancha turlari bilan faoliyat yuritadilar, ammo ularda turlicha risklar mavjud.
  

Yuqoridagi fikrlarga ko‘ra tuzilmaviy O‘TKB loyihaning diskont stavkasini topishda ko‘maklashsa ham kompaniya bo‘yicha qo‘llaniladigan O‘TKBning yaxshilangan turi xolos, hamda uni mukammal deb atab bo‘lmaydi. Shunga qaramay, agar firmaning investitsion imkoniyatlari sanoat turi bo‘yicha risklardan tubdan farq qilsa, tuzilmaviy O‘TKBning afzalligi firma o‘rtacha tortilgan kapital bahosidan oshadi. Bu turli diskont stavkalariga ega loyihalar uchun metodologiya vazifasini bajarib, menejerlar uchun, turli loyiha uchun diskont stavkalarni qo‘llash bo‘yicha amalga oshiradigan xarajatlarni kamaytirishda samarasini beradi. 5-jadval investitsion imkoniyatlarni baholash uchun yagona firma doirasida qo‘llaniladigan O‘TKB va tuzilmaviy O‘TKB ni qo‘llash bo‘yicha xulosalarni aks etadi.

19.5-jadval