O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti iqtisodiy ta’limotlar tarixi fanidan muammoli ma’ruza matnlari to’plami toshkent 2003

Mehnat bozori va pul. 

A.Smitning ko’rsatib berishicha,

taklifning
talabga moslashuvi nafaqat
tovarlar bozorida, balki faoliyatning boshqa sohalarida ham kuzatiladi. Masalan,
aholining o’sishi ishchi kuchiga bo’lgan talab bilan tartibga solinib turiladi. Quyi
sinflarda an’anaviy ravishda bolalarning tug’ilishi ko’p bo’ladi. Lekin ishchi kuchiga
talab ortmasa, albatta, ish haqi past bo’ladi, ularning ko’pi kambag’allikdan o’lib
ketadi. Ish haqining ancha yuqori bo’lishi esa, ularning ko’pchiligining yashab
ketishiga olib keladi.

Xuddi shunga o’xshab pulga bo’lgan talab uning taklifini tartibga solib turadi.

Mamlakatda tovar muomalasi uchun metall pullar qanchalik talab qilinsa, shunchalik
mavjud. Agar mamlakatda tovarlar kamayib ketsa, unda pul foydasiz bo’lib qoladi va
import tovarlarni sotib olish uchun chetga chiqariladi. Banklar ham ortiqcha
miqdorda banknot biletlarini chiqarishdan manfaatdor bo’lmaydi. Agar ular juda ko’p
74 

biletlarni chiqarsalar, unda tovarlar bahosi oshib ketadi, bilet egalari esa ularni oltin

va kumushga almashtirib berish uchun da’vo qiladilar.

Merkantilistlarning pul kontseptsiyasini rad etishga bo’lgan A.Smitning kuchli

istagi uni boshqa jarga tortdi. U, har qanday boshqa tovarga qaraganda pulga bo’lgan
zarurat kamroq bo’ladi, deb tasdiqlaydi. Uningcha, pul ancha qimmat muomala
xarajatlari hisoblanadi. Shuning uchun, iqtisodig’t pul miqdoriga qancha kam muxtoj
bo’lsa, jamiyat talafotlari shuncha kam bo’ladi. Mamlakatda pul massasini
ko’paytirishga qaratilgan merkantilistlar sig’sati esa bema’nidir. A.Smitning pulning
roliga etarlicha ahamiyat bermaslik qoidasini klassik maktab bo’yicha uning
izdoshlari o’zlashtirib oladilar va o’z ta’limotlarida qo’lladilar.
75