O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tоshkеnt dаvlаt iqtisоdiyot universitеti

 
8.1. Paskal tilidagi operatorlar 
Funktsional vazifalari bo‗yicha Paskal tilidagi operatorlar quyidagi guruhlarga 
bo‗linadi: o‗zlashtirish, kiritish-chiqarish, boshqarish. 
O‘zlashtirish operatorlari 
- dasturda o‗zgaruvchilarga ma'lum qiymatlarni 
o‗zlashtirish uchun ishlatiladi. 
Kiritish-chiqarish operatorlari
- tezkor xotiraga boshlang‗ich ma'lumotlarni 
kiritadilar va yozuvga chiqaruvchi qurilmalarga hisoblashlar natijasini chiqaradilar. 
Boshqarish operatorlari
- dastur operatorlarini ketma-ket bajarilishini tashkil 
etadi. 
Paskal tilida yozilgan dastur to‗g‗ridan-to‗gri kompyuterga emas, balki biror 
bajaruvchiga mo‗ljallanganki, unga qanday toifadagi qiymatlar bilan ishlay olishi va 
qo‗shimcha ko‗rsatmalarsiz qanday amallarni bajara olishi belgilab berilgan bo‗lishi 
kerak. 
U yoki bu masalani yechish uchun kattaliklar ustida bajarilishi kerak bo‗lgan 
amallarni ko‗rsatish uchun algoritmik tilda operator tushunchasi xizmat qiladi. 
Dasturdagi har bir operator ma'lumotlarga ishlov berishning mustaqil, mantiqan 
tugallangan bosqichini ifodalaydi. Paskalda operatorlarning 8 ta turi ko‗zda tutilgan. 
Har qanday masalani yechish aniq qoidalar bo‗yicha, berilgan kattaliklardan boshqa 
kattaliklarni keltirib chiqarish jarayonidan iboratdir. 
Ko‗p oddiy algoritmlarni dasturlashtirishda asosan o‗zlashtirish, kiritish-
chiqarish operatorlaridan foydalaniladi.
8.2. O‘zlashtirish operatori 
Masalani yechish jarayoni qator bajariluvchi bosqichlarga bo‗linib ketadi. Bu 
bosqichlarning har birida ma'lum qiymatlar bo‗yicha yangi qiymatlar hisoblanadi. 

---

88 
Yangi qiymatlarni hisoblash uchun ifoda tushunchasi xizmat qiladi, har bir ifoda 
bitta qiymatni hisoblash qoidasini belgilaydi. Hisoblangan qiymatni hisoblash 
jarayonining keyingi bosqichida foydalanish uchun eslab qolish zarur, bunday eslab 
qolish hisoblangan qiymatni ma'lum o‗zgaruvchiga o‗zlashtirish yo‗li bilan amalga 
oshiriladi. 
Bunday amalni bajarish, asosiy operatorlardan biri hisoblanuvchi qiymat berish, 
ya'ni o‗zlashtirish operatori bilan bajariladi. 
O‗zlashtirish operatorining bajarilishida «:=» belgisining o‗ng tomonidagi 
ifodaning qiymati hisoblanib, belgining chap tomonidagi o‗zgaruvchi tomonidan 
o‗zlashtiriladi. 
Shunday qilib, o‗zlashtirish operatori mustaqil mantiqiy tugallangan hisoblash 
jarayonini ifodalaydi: o‗zlashtirish operatori bajarilishi natijasida ma'lum 
o‗zgaruvchilar keyingi bosqichlarda ishlatilishi mumkin bo‗lgan yangi joriy qiymatni 
qabul qiladi.
Masalan: 
A:=10; T:=2; H:=4.4;