O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4. Ishsizlikning sabab va oqibatlari. Ishsizlik bo‘yicha davlat siyosati: klassik va keynscha yondashuvlar.
|
Siklik ishsizlik - iqtisodiy siklning so‘nish bosqichi tufayli vujudga kelgan
ishsizlikdir. So‘nish bosqichida ishlab chiqarishning faolligi susayadi, ayrim korxonalar yopiladi, natijada ishsizlik ortadi. Ishsizlikning amaliy va tabiiy darajalari o‘rtasidagi farq siklik ishsizlik ko‘rsatkichini tashkil qiladi. Siklik ishsizlik - salbiy iqtisodiy hodisadir. Uning borligi iqtisodiyotning to‘liq bandlik darajasida faoliyat ko‘rsatmayotganligini, demak, YaIMning potensial darajasiga erishilmayotganligini bildiradi. Siklik ishsizlik ko‘rsatkichlari g‘oyatda turli-tuman bo‘lib, so‘nishning intensivligiga bog‘liq ravishda o‘zgarib turadi. AQShda Buyuk depressiya davrida siklik ishsizlik darajasi 25 foizgacha yetgan. Agar ishsizlik tabiiy darajadan yuqori bo‘lishi mumkin bo‘lsa, ya’ni siklik ishsizlik paydo bo‘lishi mumkin bo‘lsa, u holda o‘rinli savol tug‘iladi: ishsizlik tabiiy darajadan past ham bo‘lishi mumkinmi? Bozorning bunday holati o‘ta to‘liq bandlik deb ataladi. O‘ta to‘liq bandlik iqtisodiyoti alohida bir sharoitda turgan, masalan, urush holatida turgan mamlakatlar uchun normal holat hisoblanadi. Bu holatda mehnat bozoridagi bunday holat iqtisodiy sabablar yo‘qligida paydo bo‘ladi. Agar o‘ta to‘liq bandlik oddiy iqtisodiy sharoitlarda ham ancha uzoq muddat davom etsa, demak, mehnat bozori moslashuvchan emas, iqtisodiyotdagi inflyatsiya darajasi esa juda yuqori, degan xulosa kelib chiqadi. Demak, o‘ta to‘liq bandlik - noqulay iqtisodiy holatdir. 4. Ishsizlikning sabab va oqibatlari. Ishsizlik bo‘yicha davlat siyosati: klassik va keynscha yondashuvlar. Iqtisodiyotchilar orasida ishsizlikning sabablariga yagona qarash yo‘qdir. Ishsizlikning quyidagi asosiy sabablarini ko‘rsatib o‘tish mumkin: ♦ aholining haddan ortiq ko‘pligi (umuman olganda jahon iqtisodiyotida mehnat ortiqchaligi kuzatilmoqda, aholi sonining keskin ortishi esa bunga sabab bo‘lmoqda); ♦ ish haqi stavkalarining kasaba uyushmalarining harakatlari va aholining ijtimoiy-iqtisodiy faolligi bosimi ostida muvozanat darajasidan yuqori belgilanishi; ♦ fan-texnika inqilob davrida mehnatning kapital tomonidan siqib chiqarilishi; ♦ mehnat bozorida monopsoniyaning mavjudligi (mehnatga haq to‘lash shartlarini monopsonist korxonalar belgilaydi va bandlik hajmini kamaytiradi); ♦ to‘lovga layoqatli talabning pastligi (tovar va xizmatlarga bo‘lgan talabning yo‘qligi mehnatga bo‘lgan talabni susaytirib yuboradi, chunki u hosilaviy xarakterga ega bo‘lib, ishsizlik uning sababidan vujudga keladi). Bu sabablarning barchasi oxir-oqibatda ishsizlikni keltirib chiqaradi yoki uning yanada rivojlanishiga sabab bo‘ladi. Bu hodisaning nazoratdan chiqib ketib rivojlanishi jiddiy makroiqtisodiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Ishsizlikning birinchi oqibati – potensial YaIM darajasidan ortda qolish, ya’ni mahsulotni yetarli ishlab chiqarmaslikdir. 1960-yilda amerikalik iqtisodchi A.Ouken ushbu fenomen ustida tadqiqotlar o‘tkazdi. Ulkan statistik materialni tahlil qilib chiqqach, u quyidagi xulosaga keldi: siklik ishsizlik ko‘rsatkichi bilan amaliy YaIMning potensial YaIM darajasidan ortda qolishi o‘rtasida barqaror o‘zaro bog‘liqlik mavjud ekan. U o‘z hisob-kitoblari asosida Ouken qonuni deb nomlangan qoidani asoslab berdi. Yüklə 1,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|