O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Rollar va statuslar. O‘z hayoti davomida individ ko‘plab guruhlar 
–oila, do‘stlar, turli tashkilotlar faoliyatida ishtirok etadi. Uning har bir 
guruhdagi pozitsiyasi bajaradigan roli va statusiga ko‘ra belgilanadi. 
Rol- bu harakatlar yig‘indisi bo‘lib, bajarilishi odamning atrofdagi o‘rab 
olgan shaxslardan kutiladi. Bajariladigan har bir rol ma’lum statusga 
mos keladi. AQSh oliy sudi sudyalarining statusi, tibbiy, savdo bo‘yicha 
menejerning statusi kompaniyaning oddiy xizmatchisi statusidan yuqori. 
Odatda, odamlar o‘zlarining ijtimoiy statuslarini (belgilarini) tasdiqlashi 
va mustahkamlashi kerak bo‘lgan tovarlarni sotib oladilar. Shu bois 
kompaniyalar prezidentlari harakatlanish vositasi sifatida «Mersedes», 
qimmatbaho kiyimlar va «Chivas Regal» viskisi kabilarni afzal 
ko‘radilar. Marketologning mahsulot va tovar markasini status belgisiga 
aylanishidagi potensial imkoniyatlarini anglay olishi o‘ta muhim.
Xaridorning qaror qabul qilishiga uning shaxsiga oid tavsiflari: 
yoshi va oilasi hayot siklining bosqichi, ishi, iqtisodiy holati, hayot 
uslubi, fe’l-atvori va o‘zini o‘zi anglashining o‘ziga xosligi kabilar ta’sir 
qiladi.
Yoshi va hayot sikli bosqichi. Hayoti davomida odam turli xil 
tovar va xizmatlarni sotib oladi. Bolaga bolalar ozuqasi zarur, katta 
odamlar rang-barang mahsulot va taomlarni tatib ko‘rgisi keladi, yoshi 

---

191 
ulg‘ayganda (keksayganda) esa u parhez taomlarni iste’mol qiladi. Vaqt 
o‘tgan sari kiyimlar, mebellar, dam olishga nisbatan ham individual did 
(qarash) lar o‘zgarib boradi.
Individ ist’emolning strukturasi uning oilasi hayot siklining qaysi 
bosqichdaligiga bog‘liq. Odatda, oilalar hayot siklining 9 bosqichi 
ajratiladi, ularning har biri uchun ma’lum moliyaviy ahvol va o‘ziga xos 
xaridlar xarakterli. Ko‘pincha, marketing rejasini ishlab chiqishda ishlab 
chiqaruvchilar oilaning hayot tarziga mos davrdagi ma’lum maqsadli 
guruhlarga ko‘ra ish tutadilar. E’tiborga olish kerakki, bitta uy xo‘jaligi 
egalari ham yagona oilani tashkil qilavermaydi. Marketologlar yolg‘iz 
odamlar, fuqarolik nikohida yashovchilarni ham ajratadilar. Bundan 
tashqari yaqinda o‘tkazilgan tadqiqotlar inson hayot siklining psixologik 
bosqichlari ham mavjudligini aniqladi.