O’zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti kimyo texnika fakulteti

Rasm – 6 Bentonit adsorbsion xususiyatiga kislota sarfining tasiri
a) Xlorid kislota 10% b) Sulfat kislota 10% 

---

6 - rasm. Navbahor ishqoriy-yer bentonitinidan olingan adsorbentni paxta yog’ini 
oqlash qobiliyatini xlorid (a) va sulfat (b) kislota yordamida ishlov berish parametrlariga 
bog’liqlik grafigi.
6-rasmdan Navbahor ishqoriy-yer bentonitiga xlorid va sulfat kislotalari bilan ishlov 
berishda 25– 30 % kislota sarfi maqbul ekanligi, ishlov berishni dastlabki bir soatida 
keskin o’zgarishlar sodir bo’lishi, keyingi 2- va 3- soatlarda o’zgarish sekinlashishi va 
undan keyin deyarli o’zgarmasligini kuzatish mumkin. Oxirgi 5- va 6- soatlarda va 
kislotalarni yuqori konstentrastiyalarida olinadigan sorbentni aktivligi bir muncha 
pasayishi kuzatiladi. Buni montmorillonit minerali kristall tuzilishini buzilishi bilan 
tushuntirish mumkin. 
Rasm- 7 Bentonit adsorbsion xususiyatiga kislota konsentratsiyasining tasiri 
a) Xlorid kislota 5% b) Sulfat kislota 10% 
Yuqoridagilar asosida xlorid kislota yordamida Navbahor ishqoriy-yer 
bentonitini aktivlashtirishda 5% li xlorid kislota eritmasi yordamida 2-3 soat davomida 
ishlov berish vaqti yoki 10% li xlorid kislota yordamida 1 soat davomida ishlov berish 
vaqtida yuqori oqlash effektiga erishilganligini kuzatish mumkin.
Shuningdek mazkur bentonitni sulfat kislota yordamida aktivlashtirishda 10 % li 
sulfat kislota eritmasi yordamida 2-3 soat davomida ishlov berish vaqti yoki 15 % li sulfat 
kislota eritmasi yordamida 1 soat davomida ishlov berish vaqtida yuqori oqlash effektiga 
erishilganligini ko’rish mumkin. Ulardan qaysi birini qo’llash, ishlab chiqarishni kislota 

---

bilan ta’minlash masalasi va ishlab chiqarish xarajatlaridan kelib chiqqan holda korxona 
tomonidan belgilanadi. 
Keyingi tajribalar yuqorida sanab o’tilgan maqbul sharoitda ishlov berilgan 
namunalarda davom qildirildi. Ushbu adsorbentlar namunalari 3600 tesh/sm 
2
,
6000 
tesh/sm 
2
va 10000 tesh/sm 
2
elaklarda qoladigan qoldiq 0,5 % bo’lguncha tuyildi va 
maqbul xaroratda quritildi, so’ngra ularni disperlik darajasini sorbentlik xususiyatiga 
ta’siri o’rganildi. Tekshirishlar natijasida № 0056 (10000 tesh/sm
2
) elakdagi qoldiq 0,5-25 
% bo’lguncha elangan namunalar nisbatan yuqori oqlash xususiyatini namoyon qilishi 
kuzatildi. Shuningdek ushbu namunalarda adsorbent va paxta yog’ini belgilangan 100
0
C 
temperaturada aralashtirish vaqtini dastlabki rangliligi 9 q.b.ga teng bo’lgan paxta yog’ini 
oqlash jarayoniga ta’siri o’rganildi. Olingan natijalar quyidagi 6-jadvalga joylashtirildi. 
Jadval 6