O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi urganch davlat universiteti «turizm» kafedrasi bekjanov d

Reseptiv turoperatorga xizmatlar yeikazib beruvchilar bilan shartnoma
. 
Xizmatlar yetkazib beruvchilar bilan shartnomalar turistlarga xizmat ko‗rsatish va 
hamkorlar bilan o‗zaro munosabatlar masalalari kiritilgan uslubiy shartnomalar asosida 
tuziladi. 
Tur yo‗nalishida turistlarga xizmat ko‗rsatish bo‗yicha xizmatlar yetkazib 
beruvchi hamkorlar bilan bo‗ladigan barcha o‗zaro munosabatlar yozma shartnomalar 
tuzish orqali rasmiylashtiriladi. Ular oldi-sotdi shartnomasining uslubiy shakliga, yoki 
komissiya shartnomasiga, yoxud ayirboshlash shartnomasi (turistik guruhlarning 
valyutasiz ayirboshlanishi) shaklida bo‗lishi mumkin. 
Xizmatlar yetkazib beruvchilar bilan shartnomalarning asosiy mazmuni uslubiy 
shartnoma mazmuniga o‗xshashdir: shartnoma predmeti, asosiy shartlar, xizmatlar 
yetkazib beruvchilarning huquq va majburiyatlari, turoperatorning huquq va 
majburiyatlari, tomonlar javobgarliklari, fors-major holatlari, hamkorlarning huquqiy 
manzillari va rekvizitlari. 
Shartnoma tomonlar orasida tegishli shaklda, barcha mavjud shartlar bo‗yicha 
kelishuvga erishilgan holda tuziladi. Mavjud shartlar deganda qonunchilik tomonidan tan 
olingan yoki shu faoliyat uchun zarur bo‗lgan shartnoma predmeti to‗g‗risidagi shartlar, 
shuningdek, tomonlardan birining arizasi bo‗yicha kelishuvga erishish lozim bo‗lgan 
shartlar tushuniladi.. Shunday qilib, tomonlar o‗z xohishlariga ko‗ra shartnoma shartlarini 
o‗rnatish huquqiga egalar, chunki har bir holatning turistlarga xizmat ko‗rsatish 
xususiyatlari va kelishiladigan tomonlarning o‗zaro munosabatlariga bog‗liq bo‗lgan 
o‗ziga xosligi mavjuddir. Bunga faqat tegishli shartlar mazmuni qonunchilik tomonidan 
ta‘qiqlangan hollargina kirmasligi mumkin. 
16.2.Mehmonxona xo„jaligi va ovqatlantirish tashkilotlar bilan shartnoma 
tuzish. 
 
Xalqaro mehmonxona xizmatlari bilan turoperatorlar va turagentlar o‗zaro 
munosabatlarini tartibga soladigan bitim va hujjatlar bizga ma‘lum va keng qo‗llanilib 
kelinmoqda. Ulardan bittasi - 1970 yilda Xalqaro mehmonxonalar uyushmasi va Turistik 
agentliklar uyushmalarining Butunjahon Federatsiyasi rahbarligida ishlab chiqilgan 
mehmonxona 
konvensiyasidir. 
Konvensiya 
shartnoma 
tuzadigan 
tomonlar 
majburiyatlarini, uning amal qilish sohalarini, mehmonxona shartnomalari turlarini, 

---

131 
ularni tuzishning alohida va umumiy qoidalarini, komissionlar darajasi va to‗lovlar 
tartibini, shuningdek, shartnomalarni bekor qilish shartlarini aniqlaydi. 1979 yil 
Mehmonxona konvensiyasiga qator o‗zgarishlar kiritildi va u "Xalqaro mehmonxona 
konvensiyasi" nomini oladi, 1993 yildan boshlab mehmonxonalar va turagentliklar 
munosabatlari 
kodeksiga 
aylandi 
va 
mehmonxona 
shartnomalarini 
tuzishda 
foydalanilmoqda. 
Kodeks mehmonxona korxonalariga kategoriyasi va mehmonxona joylashuvi, 
shuningdek, ko‗rsatiladigan xizmatlar sifati bo‗yicha aniq ma‘lumotlar berish 
majburiyatini yuklaydi. Unda turagent o‗z mijozlariga komissiya shartnomalari bo‗yicha 
belgilangan narxlardan baland hamda belgilash huquqiga ega emasligi qayd etiladi. Bu 
mehmonxonalar bilan xuddi shu shartlar asosida ishlaydigan turoperatorlarga ham 
tegishlidir. Bunda na turagent, na turoperator va na mehmonxona shartnomada 
kelishilgan narxlarni oshkor qilishga haqli emas. 
Turistik biznes va mehmonxona korxonalarining o‗zaro munosabatlarini tartibga 
soladigan hujjatlar Xalqaro mehmonxonalar uyushmasi Kengashi (02.11.81 y.) 
tomonidan ma‘qullangan Xalqaro mehmonxona qoidalari va 1989 y. BTTning regional 
komissiyalari tomonidan ma‘qullangan klassifikatsion standartlar asosidagi Mehmonxona 
klassifikatsiyalari kriteriylarining hududlararo uyg‗unlashuvi hujjati hisoblanadi. 
Bu hujjatlar tavsiya harakteriga ega bo‗lsada va majburiy hisoblanmasada, ular 
tarkibida turizmda mehmonxona biznesi va agentlik-operatorlik biznesi orasidagi o‗zaro 
munosabatlarining xalqaro amaliyotiga mustahkam kirib olgan ko‗plab nizomlar 
mavjudir. 
O‗zbekiston hududida turlar tashkil qilishda va mahalliy mehmonxona korxonalari 
bilan o‗zaro munosabatlarda O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 22.11.97 
y. 389-sonli Qarori bilan tasdiqlangan O‗zbekiston Respublikasida mehmonxona 
xizmatlarini ko‗rsatish Qoidalaridan ham foydalanish lozim. 
Mehmonxona xizmatlarini ko‗rsatuvchi korxonalar bilan o‗zaro munosabatlar 
asosan quyidagi bitimlar bilan aniqlanadi: 
-