O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

2- mashgulot. Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatining asosiy tarkibiy qismlari 
Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirish barcha fanlarida o'z aksini 
topgan. Ammo zamonaviy hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirishga asosiy 
hissa "Hayot faoliyati xavfsizligi asoslari" faniga tegishli.
Hozirgi vaqtda oliy ta'limning davlat standartining tarkibiy qismi tufayli "Hayot faoliyati 
xavfsizligi asoslari" fanini o'rganishni nazarda tutadi. 
Respublika davlat ta'lim standartiga muvofiq "Hayot faoliyati xavfsizligi asoslari" ta'lim 
sohasi "tabiiy, texnogen va ijtimoiy xususiyatdagi favqulodda vaziyatlarda xavfsiz 
harakatlarning ahamiyatini tan olib, shaxs, jamiyat va davlatni himoya qilish zarurligini 
anglashga asoslangan zamonaviy hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirishni" 
ta'minlashi kerak. . 
Talabalar o'rtasida hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini samarali shakllantirish uchun 
hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini tashkil etuvchi asosiy elementlairni aniqlash kerak.
Avval ta'kidlangandek, inson xavfsizligi madaniyati umumiy madaniyatning tarkibiy qismi 
bo'lib, shaxsiyat bilan uzviy bog'liqdir. Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati tarkibidagi 
xususiyatlar uning shaxsiy tarkibi hodisaning ko'p o'lchovliligi, dinamikasi va 
nomuvofiqligidan dalolat beradi. 
Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati dunyoqarashga tayyorlik, axloqiy, intellektual, 
asabiy, kommunikativ, politexnik, estetik, jismoniy, huquqiy, tibbiy, valeologiya, harbiy 
texnologiyalar, kasbga yo'naltirish, hayot, xavfsizlik, jinsiy, iqtisodiy va boshqa jihatlarni o'z 
ichiga oladi. Madaniyatni tarkibiy qismlarining har birining vazifalaridan muhimi inson va 
jamiyat xavfsizligiga hissa qo'shishdir. 
Ushbu tadqiqotning birinchi xatboshidagi hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati 
mohiyatining tahlili shuni ko'rsatdiki, ushbu ta'riflar shaxsiy fazilatlar va shaxsiy xususiyatlar 

---

183 
ro'yxatini beradi. Hech shubha yo'qki, har bir inson kundalik hayotida va xavf-xatarga duch 
kelganda, ularning shaxsiy fazilatlarini namoyon qiladi.
Ushbu fazilatlar tufayli odam xavfli va favqulodda vaziyatlarning rivojlanishiga yo'l 
qo'ymaydi va ularning salbiy oqibatlarini kamaytiradi. Bir guruh odamlar yoki jamiyatning 
xavfsizligi ularning odamlarini tashkil etadigan shaxsiy fazilatlar va xususiyatlairga bog'liq. 
Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirish ob'ektlarining xususiyatlarini 
aniqlashda har qanday inson faoliyatining barqaror muvaffaqiyati, avvalambor, uning 
qadriyatlari va ideallari tizimiga bog'liqligi hisobga olinadi. Shuning uchun, insonning 
qadriyatlari va ideallari tizimida qayerdan kelib chiqishi,
o'z xavfsizligini ta'minlashi, atrofdagi odamlarning xavfsizligi, atrof-muhit va uning hayot 
faoliyati xavfsizligiga bog'liqdir 
Hayot faoliyati xavfsizligini ta'minlashning yana bir muhim omili bu odamning 
tayyorgarligi, bilim darajasi va ko'nikmalaridir. Shubhasiz, xavfli va favqulodda vaziyatlardan 
himoya qilish usullari va vositalarini o'zlashtirishning chuqurligi va kuchi, har xil sharoitlarda 
xavfsiz harakat qilish ko'nikmalarini shakllantirish inson hayotining xavfini kamaytirish 
uchun asosdir. 
Fazilatlar ostida samarali faoliyatni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun shart bo'lgan 
shaxsning psixologik xususiyatlari tushuniladi. Bu temperament, fe'l-atvor (fe'l-atvor 
xususiyatlari), irodasi, hissiyoti, inson qobiliyati va boshqalar. Ularning ba'zilari genetik 
jihatdan oldindan aniqlangan va ijtimoiy muhit ta'siri ostida biroz o'zgarib turadi, masalan, 
temperament, yodlash, idrok qilish jarayonlarining xususiyatlari. 
Boshqalar ijtimoiy muhit tomonidan shakllanadi va insoniyat tsivilizatsiyasi, individual 
va jamoaviy- ijtimoiy tajriba tomonidan erishilgan tarixiy rivojlanish darajasiga bog'liq. Bular 
fe'l-atvor, iroda, hissiy kayfiyat, odamning jismoniy holati va boshqalar. Bundan tashqari, har 
qanday faoliyatdagi muvaffaqiyat motivatsiya, xohish, faoliyatni amalga oshirish, yuqori 
natijalarga erishish istagiga bog'liq 
Xavfsiz hayotning motivi - bu o'z xavfsizligini, atrof-muhit, jamiyat va davlat 
xavfsizligini ta'minlash uchun to'g'ri harakatlarni amalga oshirishning zaruriyati va 
foydaliligini tushunishdir.
Shunday qilib, hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati tarkibi quyidagi jihatlarni o'z 
ichiga oladi: hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati tuzilishining asosi sifatida faoliyat 
(motivatsiya, bilim, ko'nikma va boshqalar), hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati tarkibidagi 
shaxsning shaxsiy xususiyatlari (qadriyat yo'nalishlari, shaxsiyat ma'nolari va boshqalar), 
xavfsizlikning tarkibiy qismlarini madaniy tarkibiy qismi (ma'naviy, estetik, ekologik va 
boshqalar madaniyati). 
Faoliyat tarkibiga motivlar, bilimlar, g'oyalar, tasvirlar, qobiliyatlar, amaliy tajriba, ijodiy 
tajriba, o'zini -o'zi boshqarish kiradi. Shunga ko'ra, hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini 
rivojlantirish tarkibiga motivatsion (motivlar, intilishlar, qiziqishlar), asosli (bilim, idrok), 
operatsion (ko'nikma), ijodiy (ijodiy tajriba), nazorat va tartibga solish (xavfli vaziyatlarda 
o'zini- o'zi boshqarish tajribasi) komponentlari kiradi. 
41-rasm. 
Rasm. 41. Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatining tuzilishi. 

---

184 
Parametrlar bo'yicha hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini tarkibini hisobga olgan 
holda - faoliyatning tarkibiy qismlari 1-jadvalda keltirilgan.
1-jadval.