2.4. Shaxsning tuzilishi va kasb etikasining shakllanishi. Shaxs asosini uning tuzilishi tashkil etadi, bu esa shaxsning yaxlit hosila
sifatida har taraflama nisbiy barqaror aloqa va o‗zaro ta‘sirga ega bo‗lishidan
iborat. Psixologlar shaxs tuzilishida turli tarkibiy qismlarni ajratadilar. S.L.
Rubinshteyn temperament, xarakter, layoqatlarda; bilimlar, malakalar va
ko‗nikmalarda; yo‗nalganlikda namoyon bo‗ladigan individual-tipologik
xususiyatlarni ko‗rsatib o‗tadi. A.G. Kovalev yo‗nalganlik, xarakter, imkoniyatlar
va mashqlar tizimini ajratadi. M.I. Enikeev temperament, yo‗nalganlik, layoqatlar
va xarakterni sanab o‗tadi. Mashhur psixolog K.K. Aflotunov yo‗nalganlik
tarkibini,
ijtimoiy
tajriba
tarkibini,
psixologiktarkibni
vabiologik
asoslangantarkibni ajratib ko‗rsatadi.[2]
Shunday bo‗lsada, shaxs tuzilishida tarkibiy qismlarni ajratishdagi
tafovutlarga qaramay, mualliflar o‗z yondoshuvlarida etakchi tarkibiy qism sifatida
yo‘nalganlik ni alohida ajratib ko‗rsatadilar. Bu tushuncha turlicha, masalan,
«o‗sish sur‘ati tendensiyasi (S.L. Rubinshteyn), «ma‘no kasb etuvchi motiv» (A.N.
Leontev), «dominantlik munosabati» (V.N. Myasiщev), «asosiy hayotiy
yo‗nalganlik» (B.G. Ananev), «inson mohiyatli kuchlarini dinamik tarzda tashkil
etish» (A.S. Prangishvili) sifatida talqin etiladi.
Bizlar nima uchun odam harakatlari faollashganining sababini aniqlashda
ehtiyojlar mohiyatining tahlilini o‗tkazamiz, lekin bu faollikning oqibatlarini bilish
uchun uning yo‗nalganligi nima bilan belgilanishini tahlil qilishimiz lozim.
Yo‘nalganlik deb, shaxs faoliyatini yo‗naltiruvchi va xususiy vaziyatlardan
nisbatan mustaqil bo‗lgan barqaror motivlar yig‗indisiga aytiladi. Masalan,
o‗quvchi hulq-atvori yaxlitligicha ko‗rib chiqilganida, uning psixologiyasi tahlilida
barqaror motivlarni aniqlash zarur. Mana shu holatdagina o‗smirning harakati
tasodifiyligi yoki qonuniyatga asoslanganligiga baho berish, uning takrorlanish
imkoniyatlarini oldindan ko‗ra olish, shaxs sifatlarining ba‘zilarini bartaraf etish,
boshqalarining rivojlanishini esa rag‗batlantirish mumkin. Motivlar u yoki bu
