O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi

2-topshiriq.Quyidagi birikmalarni daftaringizga ko‗chiring,ulardan foydalanib to‗rtta gap tuzing.

5-MAVZU: O`zbekiston Respublikasida hujjatchilikning takomillashuvi

B/B/B jadvali

Bilaman	Bilishni xohlayman	Bilib oldim

Klaster
Atamalar, kasb-hunar so‗zlari

Toifalash jadvali

TOIFALAR

Ixtisoslkka oid matn tuzish





Yangi o‘quv materialining slaydli taqdimoti

BILIMLARNI MUSTAHKAMLASH UCHUN TEST SAVOLLARI:

1. 
   Atama nima?
   

a) qo‗shimcha ma‘no beruvchi so‗z b) boshqa tillardan olingan so‗zlar

4. ma‟lum fan, ishlab chiqarish sohasida kishilar tushunadigan so„zlar

5. 
   barcha javoblar to‗g‗ri
   

2. atamalar sirasiga bir terminologik

tizimning barcha yo„nalishlari uchun tushunarli bo„lgan atamalar kiradi.
J: umumiy

3. Determinlashish jarayoni

J:atamalarning ma'no doirasi kengayishi

4. Nutqda ishlatilish doirasi ma‟lum kasb-hunarga ko„ra chegaralangan so„zlar kasb-hunar so„zlari deyiladimi?

• 
  ha - yo‗q
  

5. Qaysi hududda yashashidan qat‟iy nazar, bir xil kasb

egalariga tushunarli bo`ladigan so„zlar til

6. Mosliklarni toping:

adabiy

1. Marketing 2. Doska 3. Manjet 4. Dastgoh

a. O‗qituvchi b. Tikuvchi d. Hisobchi e. Kulol A) 1- b; 2- a; 3- e; 4- d; B) 1- a; 2- b; 3-e; 4- d D) 1- a; 2-
b; 3-d; 4-

E) 1-d; 2-e; 3-b; 4-a

7. 
   To„g„ri talaffuz qoidalari …………. bo„limida o„rganiladi.
   

a) orfografiya b) orfoepiya
d) toponimika e) barcha javoblar to‗g‗ri

7. Kasbdoshlarga unchalik tanish bo„lmagan yoki faol qo„llanilmaydigan atama, shartli belgi yoki qisqartmalarga

…………….. izoh beriladi.

1. qavs ichida

2. 
   qo‗shtirnoq ichida
   

4. 
   chiziqchalar orqali
   
5. 
   yangi gap bilan
   

7. Atamalarni ikkita katta guruhga bo„lish mumkinmi?

• 
  ha - yo‗q
  

7. Siz tanlagan ixtisoslikka oid so„zlarning ma`no ko„lami o„zgarishlarga moyilmi?(misollar keltiiring)

7. 
   To„g„ri yozish qoidalari …………. bo„limida o„rganiladi.
   

J: orfografiya

7. Mosliklarni toping:

1. Duradgor 2. Zargar 3. O‘ymakor 4. Trener

a. Chempionat b. Marg‗ula d. Randa e. Kavshar
A) 1- b; 2- a; 3- e; 4- d; B) 1- d; 2- e; 3-b; 4- a D) 1-a; 2-
b; 3-d; 4-e
E) 1-e; 2-d; 3-b; 4-a

13. Nutqning tasviriyligi va ta‟sirchanligini oshirishda ixtisoslik leksikasidan qanday foydalanish mumkin?

13. 
    Bir so„z ikki uslubda, fan sohasida atama sifatida me‟yorlashgan bo„lishi mumkinmi?
    

• 
  ha - yo‗q
  

13. Nima matnning uslubiy xususiyatiga mos ravishda tanlanadi?

J: so‗z, atam

BILIMLARNI MUSTAHKAMLASH UCHUN TEST SAVOLLARI:

1. 
   Hujjatlar matni ……………… tilidan yoziladi.
   

J: birinchi va ikkinchi shaxs

2. “Munshaot” so„zi tojik tilidan olinganmi?

• 
  ha
  

• 
  yo‗q
  

3. Muassasaning o„zida foydalaniladigan hujjat

J: ichki hujjat

4. Qadimda qozilar bajargan vazifalarni hozirda ….…….…

amalga oshirishadi.

1. 
   notariuslar
   
2. 
   sudyalar
   

4. 
   advokatlar
   
5. 
   prokurorlar
   

5. Hujjatlar ga ko„ra tasniflanadi

J: maqsadi, yo`nalishi, hajmi

6. ………. ikki va undan ortiq masalani o„z ichiga oladi.

1. 
   sodda hujjatlar
   
2. 
   murakkab hujjatlar
   

4. 
   ichki hujjatlar
   
5. 
   tashqi hujjatlar
   

7. Muassasa yoki mansabdor shaxsga tegishli hujjatlar ……….

deyiladi

1. 
   sodda hujjatlar
   
2. 
   murakkab hujjatlar
   

4. 
   xizmat yoki rasmiy hujjatlar
   
5. 
   shaxsiy hujjatlar
   

8. Tegishlilik jihatiga ko„ra hujjatlar ……………….

hujjatlarga bo„linadi
a) xizmat b) rasmiy d) shaxsiy e) barcha javoblar to‗g‗ri

9. Ma‟muriy-boshqaruv faoliyatida xizmat mavqeiga ko„ra hujjatlar tasniflanadi

1. 
   tashkiliy hujjatlar
   
2. 
   farmoyish hujjatlar
   

4. 
   ma‘lumotsimon-axborot hujjatlari
   
5. 
   barcha javoblar to‗g‗ri
   

10. Nizomlar, yo„riqnomalar, majlis bayonnomalari, shartnomalar hisoblanadi.

1. 
   tashkiliy hujjatlar
   
2. 
   farmoyish hujjatlar
   

4. 
   ma‘lumotsimon-axborot hujjatlari
   
5. 
   xizmat yozishmalari
   

11. Dalolatnoma, ma‟lumotnoma, ariza qanday hujjat?

J: ma‘lumotsimon-axborot hujjatlari

12. Mosliklarni toping:

1.Tashkiliy hujjat 2.Farmoyish hujjat 3.

Ma’lumotsimon-axborot hujjat 4.Shaxsiy hujjat
a. Buyruq b. Tilxat d. Majlis bayonnomasi e. Guvohnoma
A) 1- b; 2- a; 3- e; 4- d; B) 1- a; 2- b; 3-e; 4- d D) 1-a; 2-b; 3-d; 4-e
E) 1-d; 2-a; 3-b; 4-e

13.Hujjatlarni tayyorlash umumiy qoidalarining asosiylari Davlat yagona nusxasida (GOST)da qayd etilgan.

• 
  ha
  
• 
  yo‗q
  

5 – mavzu: O„zbekiston Respublikasida hujjatchilikning takomillashuvi

Tashkilotlarda ish yuritish davlat tilida yuritiladi. 1989-yil 21- oktabrda ―O‗zbekiston SSRning Davlat tili haqida‖ O‗zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi Qonunining 7-moddasida ―O‗zbekiston SSRda muassasa, korxona, tashkilot va birlashmalarda ish respublika davlat tilida yuritiladi‖, deb yozilgan va 22-moddasida ish qog‗ozlarining matnlari o‗zbek tilida bo‗lishi talabi qo‗yilgan ekan, bu vazifalarni amalga oshirish qandaydir o‗zboshimchalik va o‗zbilarmonchilik tarzda borishi kerak emas. Aks holda u hujjatlarda xilma-xillikka va idoralararo tushunmovchilikka olib keladi (1993 yilining 2-sentyabrida Davlat tili haqidagi qonun O‗zR Oliy majlisida qayta ko‗rib chiqildi va lotin alifbosiga o‗tish lozimligi ko‗rsatildi).
Tom ma‘nodagi o‗zbek hujjatchiligini bugungi kun talablari asosida shakllantirish va rivojlantirish uchun ham markazlashtirilgan holda katta ishlarni amalga oshirish, aniq tashkiliy tadbirlar belgilash kerak. Rus hujjatchiligida bugun tarkib topgan anchayin mukammal tizimga qanday tashkiliy ishlar, aniq chora-tadbirlar oqibatida erishilgan bo‗lsa, ana shu tashkiliy-tadorikiy ishlarni bizda ham tezlik bilan boshlab yubormoq lozim.⁷ Ma‘lumki, muayyan bir hujjat turi turli xizmat vaziyatlarida turli ko‗rinishlarga ega bo‗ladi, garchi bunda ularning zaruriy qismlari o‗zgarmasada, axborot bayoni mazkur xizmat vaziyatiga muvofiq ravishda qisman o‗zgaradi. Ana shularni hisobga olib, ayni bir hujjat turining faqat bittagina namunasi emas, balki turli xizmat vaziyatlarini aks ettiruvchi bir necha namunalari berilgan. Bu namunalardagi familiya va ismlar, tashkilotlarning nomlari, ularning manzillari, asosan shartli ravishda olib o‗rganiladi. Ayrim aniq nomlarga ham shartli misol tarzida qarash lozim
bo‗ladi.
Hujjatlarni takomillashtirish xodimlarning nutq malakasini egallashga, turli ish qog‗ozlarini mustaqil, to‗g‗ri va savodli yozishga o‗rgatishga
ko‗mak beradi. Ish yuritish hujjatlarini yozishni o‗rganish uchun quyidagilarni bilish zarur:

• 
  avvalambor hujjatning yo‗nalishi va uning tuzilishi bilan e‘tibor berib tanishish lozim;
  
• 
  hujjat namunasi matnini o‗qiganda uning mohiyatini bilishga harakat qilish, axborot dalillari bayoni izchilligiga, abzatslar joylashishiga va tinish belgilar qo‗yilishiga e‘tibor berish kerak;
  
• 
  yangi hujjat yozishga kirishganda ―e‘tibor bering‖ sarlavhasi ostidagi matn bilan albatta tanishing va unga rioya qiling;
  
• 
  notanish so‗zlarning ma‘nosini izohli va ruscha - o‗zbekcha lug‗atlaridan foydalanilgan holda aniqlash kerak.
  

Hozirgi vaqtda tashkilot (firma) faoliyati haqidagi axborotlarni yuqori darajaga yetkazib berish, tashkilot (firma)ning o‗zaro bog‗liq bo‗limlari orasidagi axborotlarni o‗zaro ayirboshlash va uzatish zamonaviy EHT va vositasi orqali amalga oshiriladi. Ko‗pchilik tashkilotlar uchun ichki bo‗lim axborot tizimi texnologik jarayonni tashkil etish masalalarini hal qilish ularni ishlab chiqarish (xizmat ko‗rsatish) ahamiyatiga ega ekanligini bildiradi. Tashkilot (firma) ichki axborot tizimi axborotlarga ega bo‗lgan talab va turli darajalardagi boshqaruvchilarni unga bo‗lgan ehtiyojini qondirish uchun axborot jarayonining to‗plamini ifodalaydi.
Ilmiy-texnika, reja, hisob-kitob va tahliliy axborotlar olishga yo‗naltirlgan axborotlar jarayoni axborotlar tizimida bir shaklga keltirilgan va elektiron hisoblash texnologiyasiga asoslangan axborotlar va ularni avtomatik tarzda qayta ishlash mehnat unumdorligini oshirishning muhim omilidir.
Hozirgi davrda axborotlarni uzatish, tarqatish va baholashda, shuningdek rejalash va nazoratni amalga oshirishda:

⁷ Maxmudov N va b. O‘zbek tilida ish yuritish. - T.: O‘zbek Sovet Entsiklopediyasi Bosh redaktsiyasi, 1990.-224 bet (10 b.)

• 
  katta hajmli EHM va shaxsiy kompyuterlardan;
  
• 
  mitti protsessorlardan;
  
• 
  telekommunikatsiya tizimidan;
  
• 
  elektron yozuv mashinalari, kompyuterlarva mikroehmlarga o‗rnatilgan qurilmalardan;
  
• 
  matnli axborotlarni avtomatik tarzda qayta ishlash vositalaridan foydalanish katta samara beradi.
  

Zamonaviy sharoitda EHMlar raqamsiz axborotlari (matnli va grafiklar) qayta ishlashda qo‗llanilmoqda va ―hisoblash texnikasi‖ termini, kompyuter yordamida yechiladigan masalalarga mos kelmay qoldi.
Zamonaviy EHMlar bir vaqtning o‗zida matnli, raqamli va grafikli axborotlarni qayta ishlash qobiliyatiga ega.
EHMdan foydalanish ishlab chiqarish (xizmat ko‗rsatish) nazorati tizimida muhim o‗rin tutadi. Nazorat jarayonlarida o‗rnatilgan EHMlar, jarayonlar sifatini tekshiradi.
Kompyuter inqilobi hozirga kelib barcha boshqarish va nazorat ishlarini avtomatlashtirish imkonini berib, nazorat bo‗yicha tezda yechimlar qabul qilish va uzilishlarni bartaraf qilishda ahamiyat kasb etmoqda, ammo boshqarishda asosiy omil xamon ―inson omili‖ bo‗lib qolmoqda, chunki barcha ma‘lumotlar, hujjatlar orqali oxirgi yechimni qabul qilish inson orqali amalga oshiriladi.