O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

9.2.Kalsinatsiyaning texnologik sxemasi

Kalsinatsiya jarayonlarini amalga oshirish uchun returli yoki retursiz ta`minlash bilan soda ochoqlari va bug`li kal`tsinatorlar qollaniladi.

Quyida 8 chi rasmda natriy gidrokarbonatning kal`tsinatsiya jarayonida aylanma bug` kal`tsinatorlar qollanilgan texnologik sxema keltirilgan.
Filtrlarda yuvilgan natriy gidrokarbonat umumiy lentali transporterdan (10) plujkali tashlovchi (7) yordamida vibrota`minlovchining (5) bunkeriga (6) beriladi. Bu erdan vibrota`minlovchi va lentali transporterlar (4) bilan yacheykali ta`minlovchi (3) orqali aralashtiruvchiga (2) beriladi. Aralshtiruvchiga retur soda va tsiklondagi (11) kal`tsinatsiya gazlaridan ajratilgan sodalar kelib tushadi.
Aralashtiruvchida tayyorlanayotgan soda gidrokarbonat aralashmasi (trona) kal`tsinator (1) barabanining trubalararo moydaniga yuboriladi. Baraban egilishi va aylanishi hisobiga kal`tsinatsiya qilinayotgan massa issiqlikuzatuvchi yuza bilan (kabirg`alangan trubalar) kontakt qiladi va qabirg`alangan trubalarni boylab mahsulot chiqish tomoniga yuradi. Issiqlik asosan natriy gidrokarbonat namligini bug`latishga, parchalanish kimyoviy reaktsiyalari va maxsulotning qizdirilishlariga sarflanadi. Trona qizdirilishi hisobiga kal`tsinatsiyalangan soda va kal`tsinatsiya gazlari (CO₂+NH₃+H₂O) hosil boladi. Yacheykali ta`minlovchi (15) orqali kal`tsinatsiyalangan soda kal`tsinatordan chiqariladi va transporterlar (8,9,16) tizimlariga kelib tushadi. Ta`minlovchi orqali egilgan transporterdan (8) aralashtiruvchiga soda olinadi. Sodaning qolgan qismi transporterlar (9,14) bilan omborga beriladi. Aralashtiruchi (2) orqali kal`tsinatordan kal`tsinatsiya gazlari chikarib yuboriladi. Aralashtiruvchida kompressor yordamida vakuum hosil boladi. Kompressordan oldin gazlar tsiklonlarda (11) quruq hamda kal`tsinatsiya gazi kollektorlari (12) va yuvitgichda (22) xol tozalanishdan otadilar. Yuvitgichdan oldin kal`tsinatsiya gazlari sovutgichda (20) sovutiladi. Kal`tsinatsiya gazlarning sovitgichida suv bug`larning kondensatsiyasi natijasida hosil boladigan kuchsiz suyuqlik kal`tsinatsiya gazlarining kollektorlariga beriladi. Ushbu suyuqlik gaz bilan tutushgan natijasida qisman ammiak va soda changini oziga yutib oladi. Bundan keyin suyuqlik yig`gichga (19) kelib tushadi. Sovutgichda (20) trubalar orasida gaz tepadan pastga karab utadi, trubalarning ichida esa karama qarshi sovutadigan suv yuradi. Sovutgich trubalari kristallanmaslik va gazning soda changidan yaxshi yuvilishi uchun trubalar orasiga kuchsiz suyuqlik sepiladi.
Rasm 7. Kalsinatsiya bolimi sxemasi.

1 – bog` kaltsinatori; 2 – ta`mirlash aralashtiruvchisi; 3,15 – yacheykali ta`mirlagich; 4,10 – lentali transporter; 5 – silkuvchi ta`mirlagich; 6 – teka bunker; 7 – plujkali tushiruvchi; 8 ,9,14,16 – transporter; 11 – tsiklon; 12 – kaltsinatsiya gazi kollektori; 13- separator; 17 – kondensat yig`gich; 18 – markazdan qochma nasos; 19 – kuchsiz eritma yig`gich; 20- kaltsinatsiya gazi sovutgichi; 21 – reduktsiyali sovutgich qurilmasi (RSQ); 22 – kaltsinatsiya gazini yuvgich; 23 – yuvilgan eritma sig`imi.

Yuvitgichda gazga suv sepilgan hisobiga u qoshimcha sovutiladi hamda soda va ammiakdan toliq yuviladi.

Kal`tsinatorni qizdirish uchun yuqori bosimli suv bug`i beriladi. Kal`tsinatorga berishdan oldin suv bug`i reduktsion sovutgich qurilmadan (ROU) otadi xamda bu erda uning harorati 270⁰C va bosimi 3 MPa gacha pasaytiriladi. Kalsinatsiyalanayotgan materialga issiqlikni berib, kal`tsinator trubkalari ichida suv bug`i kondensatsiyalanadi. Kalsinatordan kondensat yig`gichiga (17) beriladi va undan keyin kengaytirgichga past bosimli bug`ga aylanishi uchun beriladi.

Returli soda ochoqlarni qollaydigan sxemalar korilgan texnologik sxemaga oxshash boladi. Retursiz soda ochoqlari qollanganda namli natriy gidrokarbonat ochoq barabaniga maxsus tashlovchi orqali beriladi. Uning soda bilan aralashishi ochoqning ichida otadi va shuning uchun texnologik sxemadan aralashtiruvchi chikarib tashlanib, sodaning transportirovkasi soddalashadi.
Yuqorida korsatilganidek, vakkum-filtrdan keyin natriy gidrokarbonat tarkibida namlik miqdori 16-18% ni tashkil qiladi. Kal`tsinatsiyaga sarflanadigan 40% issiqlik ushbu namlikni bug`latishga sarflanadi va shuning uchun natriy gidrokarbonatning namligini kamaytirish kal`tsinatsiya energiyasini sarflanishi kamaytirishining samarali yoli deb hisoblanadi.
Tsentrifugada namlikni ajratgan holda natriy gidrokarbonatning namligini sezilarli miqdorda kamaytirish mumkin (4-8% gacha). Tsentrifugalar yordamida natriy gidrokarbonatning namligini kamaytirilishini bir necha variantlari ma`lumdir. Filtrda natriy gidrokarbonatni yuvilish yoki yuvilishsiz bilan filtr-tsentrifuga apparatlari qollanilishi eng perspektivli hisoblanadi. Bu usullar Yaponiya va Germaniya soda zavodlarida qollanilayapti. Filtrli suyuqlik bilan mayda kristallik natriy gidrokarbonatning yoqolishlari yuqori bolgani uchun tsentrifuga kam qollaniladi.
Na₂CO₃ va qoshimchalarning sodadagi miqdori boshlangich natriy gidrokarbonatning tarkibi va jarayon temperaturasi bilan bog`liq boladi. Jarayon harorati chiqayotgan soda harorati bilan bog`langan boladi.
Apparatlarda materialni qizdirish vaqti va jarayon otkazish sharoitlar bilan soda uchoqidagi harorat rejimi belgilanadi.
Barabanning toldirish koeffitsienti 0,3 bolgan holda returli soda ochoqida material bir soatgacha va bug`li kal`tsinatorda 20-25 min boladi. Namli natriy gidrokarbonat soda bilan aralashgan natijasida kosaklar hosil bolishiga olib keladi va retursiz soda ochoqlarida kal`tsinatsiya harorati oshib ketadi.
Bunday hollarda yirik granullalarning barcha massasi boyicha kal`tsinatsiya jarayonini yakunlash uchun harorat oshirilishi zarurdir.