O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi

8.10 - rasm. Tezligi bo‘yicha yopiq boshqaruv tizimli TO‘ – D elektr 
yuritmasi strukturaviy sxemasi 
TO‘ – tiristorli o‘zgartirgich; O‘TM – o‘zgarmas tok motori. 
Darslikning 4 – bobida ta’kidlaganimizdek, tezlikni rostlashning aniqligini 
oshirish uchun tezlik bo‘yicha teskari bog‘lanishli yopiq rostlash tizimlari 
qo‘llanilar edi. TO‘– D tizimi bo‘yicha teskari bog‘lanishli elektr yuritma 
strukturaviy sxemasi 8.10 - rasmda keltirilgan. Tiristorli o‘zgartirgichni k
n
uzatish 
koeffitsientli inersionsiz bo‘g‘in sifatida ko‘ramiz. 8.10 - rasmdagi sxemaga ko‘ra 
boshqaruv ta’siri bo‘yicha uzatish funksiyasi quyidagiga teng bo‘ladi: 
 
W(p) =
(8.29)
 
U
b
ω
 

---

237 
Uzatish funksiyasi shuni ko‘rsatadiki, go‘yoki tezlik bo‘yicha yopiq rostlash 
tizimida T
m 
vaqtning elektrmexanik doimiysi (mexanik inersionlik ) (K+1) marta 
kamayadi. Bu yopiq tizimda mexanik xarakteristikaning bikirligi (K+1) ortishi 
bilan bog‘liqdir. 
Bu muhim xususiyat, ya’ni yuritmaning tez xarakatlanishi, sezilarli 
kamchilik bilan– o‘tish jarayoni tebranishliligining ortishi bilan bog‘langan. 
Odatda vaqtning elektrmexanik doimiysi (T
M
) 4T
ya
ga nisbatan katta bo‘ladi 
va tezlikni vaqt bo‘yicha ochiq rostlash tizimida o‘tish jarayonlari tebranishlari 
kuzatilmaydi. Tezlik bo‘yicha manfiy teskari bog‘lanishning kiritilishi vaqtning 
ekvivalent elektrmexanik doimiysini kamaytiradi, bunda teskari bog‘lanish 
koeffitsienti k
ω
qancha katta bo‘lsa, T
m.ekv
shuncha kichik bo‘ladi. Shuning uchun 
tezlik bo‘yicha yopiq rostlash tizimlarida T
m.ekv
qiymati 4T
ya
ga nisbatan kichik 
bo‘ladi va bu elektr yuritmalardagi o‘tish jarayonlari tebranma xarakterga ega 
bo‘ladi. Tebranma xususiyatni kamaytirish maqsadida rostlash tizimlariga 
o‘zgaruvchi (to‘g‘rilovchi) bo‘g‘inlar kiritiladi. O‘tish jarayonlarini kerakli 
xarakterlarini shakllantirish usullari 10 – bobda keltirilgan. 
Umumlashtirilgan holda, agar jarayonlar chiziqli differensial tenglamalar 
bilan belgilansa, elektr yuritmalar tizimidagi o‘tish jarayonlari taxlilining quyidagi 
ketma – ketligini taklif qilish mumkin: 
1.
Berilgan o‘tish jarayonini taxlil qilishda qaysi inersionlik inobatga 
olinishi kerakligi aniqlanadi. 
2.
Har bir inersionlikni xarakterlovchi vaqt doimiylari aniqlanadi. Agar vaqt 
doimiylari bir – biridan 2 va undan ko‘p marta farqlansa, hisob – 
kitoblarda uning kichik qiymatini nobatga olmasa ham bo‘ladi. 
3.
Inersionliklar soni o‘tish jarayonini belgilovchi differensial tenglamalar 
darajasini aniqlaydi. 
4.
O‘rganilayotgan o‘tish jarayonini belgilovchi differensial tenglamalar 
tarkibi aniqlanadi va bir tarkibli differensial tenglamalar ajiratiladi.