O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi

6.19
 
 - rasm.Ventilli kaskadni yurgazish sxemasi 
6.5.1. IKKI TA’MINOTLI MOTORLAR. 
Ventili kaskad sxemalarida sirpanish energiyasi oqimi faqat bir tomonga 
yo‘naltirilgan edi, ya’ni motor rotoridan invertorga, undan keyin iste’mol 
tarmog‘iga. Ventili kaskad sxemasidan farqli ravishda ikki ta’minotli motorlar 
sxemasida rotor zanjiriga o‘zgartirgich ham kiritiladi (6.20 - rasm). Bu 
o‘zgartirgich energiyasining ikki tomonlama almashinuvini ta’minlaydi, ya’ni 
motor rotoridan iste’mol tarmog‘iga, shuningdek, tarmoqdan asinxron motor rotori 
chulg‘amiga. Bunday o‘zgartirgich sifatida bevosita bog‘lanishli chastota 
o‘zgartirgichlari xizmat qiladi. Bunda rotor zanjiriga kiritiladigan qo‘shimcha 
E.YU.K. rotor E.YU.K. ga qarshi yo‘naltirilishi mumkin. Bu yo‘nalish to‘g‘ri yoki 
qandaydir (π – δ) burchak ostida bo‘lishi mumkin. Umumiy holatda
qosh
 = U
qosh
 e
j(π – δ)
 

---

197 
6.20
 
- rasm. Ikki ta’minotli motorning prinsipial sxemasi 
Rotor toki rotor konturidagi kuchlanishlar muvozanati tenglamasidan aniqlanadi: 
2
=
Rotor tokining aktiv va reaktiv tashkil etuvchilari quyidagiga teng bo‘ladi: 
I
2a
= 
, 
(6.26) 
I
2r
= 
. 
Bu formulada E
2
va E
2n
– rotorning joriy va nominal (s =1 da) E.YU.K. lari; 
z
2
= 
; 
. 
Rotor tokining aktiv tashkil etuvchisi motor momenti M ni va mexanik quvvatini 
aniqlaydi. 
P
mex
 = Mω
0
 (1- s). 
Rotor tokining reaktiv tashkil etuvchisi esa motor statori va rotor zanjirida 
aylanadigan reaktiv quvvatni aniqlaydi. 

---

198 
s
0
= 
(6.27) 
(6.26) va (6.27) tengliklar shuni ko‘rsatadiki, qo‘shimcha kuchlanish
qiymati 
vazifasini rostlash yo‘li bilan motorning aktiv va reaktiv quvvatlarini ham rostlash 
mumkin. Bundan yana shu narsa ko‘rinadiki, U
2 
hamda δ ning ma’lum 
qiymatlarida rotor tokining aktiv tashkil etuvchisi manfiy bo‘lishi mumkin 
(sirpanish musbat bo‘lganda s> 0) va musbat bo‘lishi mumkin (sirpanish manfiy 
bo‘lganda s<0). Bu shuni ko‘rsatadiki, asinxron motor ikki ta’minotli bo‘lganda, u 
o‘zining oddiy sxemadagi holatiga mos kelmaydigan rejimlarda ham ishlashi 
mumkin. Ular tezligi sinxron tezlikdan past bo‘lgandagi rejimi hamda sinxron 
tezlikdan katta bo‘lganda harakat rejimi. 6.21 a - rasmda bu rejimlarning energetik 
diagrammalari keltirilgan.