O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

Shaxs taraqqiyotini davrlarga bo„lish. Shu vaqtgacha psixologiya ilmida shaxs 

taraqqiyotini davrlarga bo‗lib o‗rganishga juda katta e‘tibor qaratilgan. Bir qanda davriy 

sxemalar  ham  taklif  etilgan.  Lekin  shu  sohada  astoydil  ijod  qilgan  har  qanday  olim 

o‗zining  ―davrlarini‖    taklif  etavergan.  Bu  tushunarli,  zero  insonning  hayotiy  yo‗li  va 

uning asosiy lahzalari tarixiy taraqqiyot mobaynida o‗zgaradi, bir avloddan ikkindi avlod 

taraqqiyotiga o‗tishning o‗zi ham qator o‗zgarishlarni keltirib chiqaradi. 

Davrlarga  bo‗lishga  qaratilgan  klassifikatsiyalarning  o‗zi  ham  ikki  turli  bo‗ladi  : 

juz‘iy (alohida davrlarni yana qo‗shimda davrlarga bo‗lish - ―davrlar ididagi davrlar‖) va 

umumiy  (inson  umrining  barda  bosqichlarini  o‗z  idiga  olgan).    Masalan,  juz‘iy 

klassifikatsiyaga  

J. Piajening intellektning rivojlanishini bosqichlarga bo‗lishini kiritish mumkin. U 

bu taraqqiyotni 3 bosqichda tasavvur qilgan : 

 

sensomotor intellekt bosqichi (0 - 2 yosh). Bunda asosan olti bosqich farqlanadi; 

 

konkret  operatsiyalarni  bajarishga  tayyorlash  va  uni  tashkil  etish  bosqichi  (3  -  11 

yoshlar); 

 

formal  operatsiyalar  bosqichi  (12  -  15  yoshlar).  Bu  davrda  bola  nafaqat  bevosita  ko‗rib 

turgan narsasi, balki mavhum tushundalar va so‗zlar vositasida ham fikr yurita oladi. 

D.B.  Elükoninning  yosh  davrlari  bosqichlari  ham  shu  guruhga  kiradi  va  u  ham 

bolalikning  ud  davrini  farqlaydi  :  ilk  bolalik,  bolalik  va  o‗smirlik.  har  bir  bosqichning 

o‗ziga xos yetakdi faoliyati, o‗zgarishlari va rivojlanish shart - sharoitlari mavjud bo‗ladi 

va ularni bilish tarbiyadilar uchun katta amaliy ahamiyatga ega bo‗ladi. Har bir bosqichda 

faoliyat  motivlari  ham  o‗zgaradi,  ularning  o‗zgarishi  shaxs  ehtiyojlari  va  talablari 

darajasining o‗zgarishiga mos tarzda ro‗y beradi. 

 

Inson  hayotining  barda  davrini  yaxlit  tarzda  qamrab  olgan  klassifikatsiyalardan 

biri butun jahon olimlarining qaroriga ko‗ra, 1965  yili Fanlar  Akademiyasining maxsus 

simpoziumida  qabul  qilingan  sxema  hisoblanadi.  U  quyidagi  6  -  jadvalda  keltirilgan.  U 

B.G.  Ananüev,  det  ellik  olim  Birrenlar  taklif  etgan  klassifikatsiyaga  yaqin  bo‗lib, 

umulashtirilgan toifalashdir. 

Taraqqiyotni  yosh  davrlarga  bo‗lishda  o‗ziga  xos  klassifikatsiyalar  ham  bor. 

Masalan,  E.  Erikson    shaxs  ―Men‖ining  rivojlanish  bosqichlarini  ajratgan  va  har  birida 

ham ijobiy, ham salbiy jihatlarni ajratgan.  

1 - bosqich (ishond - ishondsizlik) - bu hayotning 1 - di yili. 

2 - bosqich (mustaqillik va qat‘iyatsizlik) - 2 - 3 yoshlar. 

3 - bosqich (tadbirkorlik va gunoh xissi) - 4 - 5 yoshlar. 

4 - bosqich (daqqonlik va yetishmovdilik) - 6 - 11 yoshlar. 

5 - bosqich (shaxs identifikatsiyasi va rollarning dalkashlagi) - 12 - 18 yoshlar. 

6 - bosqich (yaqinlik va yolg‗izlik) - yetuklikning boshlanishi. 

7 - bosqich (umuminsoniylik va o‗ziga berilish) - yetuklik davri. 

8 - bosqich (yaxlitlik va ishondsizlik) - keksalik. 

Jadval 6.